.....Eλευθερια...μια γνωμη.

 ......μια, αποψη...για την Ελευθερια!!!!

Η ελευθερία να είσαι, να είσαι μια δημιουργική δύναμη, σημαίνει να δρας χωρίς εξουσία, χωρίς να επιβάλλεις την θέλησή σου σε άλλους. Σημαίνει ότι κάθε άτομο που διαθέτει την δημιουργική δύναμη να αναπτύσσει ιδιαίτερες ικανότητες και δυνατότητες κατα¬νόησης, κατορθώνει να επηρεάζει τους άλλους με τις πράξεις και την δημιουργικότητά του. Σημαίνει ότι η κοινωνική οργάνωση χωρίς εξουσία δέχεται το αναπόφευκτο και ευεργετικό γεγονός της ανθρώ¬πινης μοναδικότητας και διαφορετικότητας, το ενθαρρύνει και επι¬βιώνει χάρις στην αλληλεξάρτηση.
Μέσα σε ένα περιβάλλον με τέτοια ελευθερία και κοινωνική οργάνωση, δεν πρέπει να φοβόμαστε πράξεις εναντίον των ανθρώ¬πων, της φύσης ή της κοινωνίας. Ο καθένας ξεχωριστά και όλοι μαζί ενεργοποιούνται από την αποδοχή της δικής του ατομικότητας, των ικανοτήτων, των χαρισμάτων, των αντιλήψεων, της ενεργητικότητας, καθώς και της αλληλοβοήθειας ως ανθρώπινης και φυσικής αρχής.
Ένα τέτοιο περιβάλλον, μια τέτοια παρουσία της ελευθερίας ως διαδικασίας,
απαιτεί έναν αδιάκοπο αγώνα για να είναι κανείς άνθρωπος. Επομένως, πρέπει να
είμαστε απαλλαγμένοι από οποια¬δήποτε αντίληψη της ελευθερίας ως ενός τελικού
σκοπού, μιας κατάστασης.
Η ελευθερία που γίνεται αντιληπτή μ’ αυτόν τον τρόπο, δεν έχει όρια, ούτε μπορεί να στηριχθεί σ’ ένα πρόγραμμα για το μέλλον που τερματίζει τον αγώνα. Όντας αδιαχώριστος από την τυραννία της ιεραρχίας και της εξουσίας, ο πόθος να είναι κανείς ελεύθερος, ο αγώνας για να γίνει ελεύθερος, τώρα συνεχίζεται.

οι διανοουμενοι....Συμπερασμα.......Μαρκουζε 30/08/1967

Ή δουλειά μας είναι ή εκπαίδευση πάνω σε μια καινούργια βάση. Σήμερα, επειδή ή εκπαίδευση είναι και θεωρητική και πρακτική, και μάλιστα πολιτική πράξη, γίνεται. όλο και περισσότερο διάλογος, παρά διδασκαλία και εκμάθηση. Θα είναι αδύναμη αν δεν ξεπεράσει την αίθουσα διδασκαλίας, αν δεν ξεπεράσει το κολλέγιο, το σχολειό, το πανεπιστήμιο. Ή εκπαίδευση σήμερα πρέπει να περιλαμβάνει το μυαλό και το σώμα, το λογικό και τη φαντασία, τις διανοητικές κ α ί ενστικτώδεις ανάγκες γιατί ολόκληρη ή ΰπαρξη μας έγινε ένα υποκείμενο - αντικείμενο της πολιτικής και της κοινωνικής μηχανής.Καί το τονίζω, οχι να ρωτάμε αν θα πρέπει να πολιτικοποιηθούν τα σχολεια και τα πανεπιστήμια και το εκπαιδευτικό σύστημα ολόκληρο. Το εκπαιδευτικό σύστημα εχει πια πολιτικοποιηθεί. Μόνο να σας θυμίσω μιλώντας τον απίστευτα μεγάλο βαθμό της ανάμειξης για τις Η.Π.Α., των πανεπιστημίων στη διάθέση τεράστιων κονδυλίων (πού ξέρετε το είδος τους σε πολλές περιπτώσεις) άπο κρατικούς καΐ διάφορους μισοκρατικοΰς οργανισμούς.


Το έκπαιδευτικδ σύστημα είναι πολιτικοποιημένο, δεν είμαστε εμείς πού θέλουμε να το πολιτικοποιήσουμε. Αύτδ πού επιδιώκουμε ειναι μια αντιπολιτικη, ενάντια στην πολιτική του  κατεστημένου. Και πρέπει γι' _αύτό_ νά_ αντιμετωπισουμε_την κοινωνία σ' ολόκληροτο δικο της  χώρο στη μαζική κινητοποίηση. Πρέπει να αντιτάξουμε στήν υποβολή της υποδούλωσης την υποβολή της ελευθερίας. Πρέπει ο καθένας μας να προσπαθήσει να ξυπνήσει στον εαυτό του καΐ μετά στους άλλους την ένστικτώδικη ανάγκη για μια ζωή χωρίς φόβο, άποθηρίωση και βλακεία. Και πρέπει να προσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε την ένστικτώδικη καί συνειδητή απέχθεια για τις αξίες μιας αφθονίας πού σκορπίζει επιθετικότητα και καταπίεση σε ολο τον κόσμο.

Ό ρόλος μας σαν διανοούμενων είναι ενας ρόλος περιορισμένος. Δεν πρέπει για κανένα λόγο να υποκύψουμε σε οποιες ψευδαισθήσεις. Άλλα θα ήταν ακόμα χειρότερο να υποκύψουμε στην πολύ εξαπλωμένη ηττοπάθεια πού βλέπουμε γύρω. Σήμερα ο προπαρασκευαστικός ρόλος είναι άπαραίτητος. Πιστεύω οτι δεν είμαι πολύ αΙσιόδοξος — γενικά δεν ίχω τη φήμη οτι είμαι πολύ αΙσιόδοξος — οταν λέω οτι μπορούμε πια να δούμε τα σημάδια οχι μόνο του οτι αυτοί άρχισαν να φοβούνται καί να ανησυχούν, άλλα τις πολύ πιο συγκεκριμένες αδυναμίες τοδ συστήματος. "Ας συνεχίσουμε λοιπόν οπως μπορούμε — οχι ψευδαισθήσεις αλλά ακόμα περισσότερο, οχι ηττοπάθεια.

ΣΥΓΝΩΜΗ

ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΦΟΡΕΣ ΠΟΥ ΑΙΣΘΑΝΕΣΑΙ ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟΣΕΣ ΟΙ ΣΥΓΓΝΩΜΕΣ,ΠΟΥ ΘΑ ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΣΟΥ ΕΧΟΥΝ ΖΗΤΗΣΕΙ, ΠΟΥ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΤΙΣ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ. ΑΠΑΙΤΕΙΣ ΣΥΓΓΝΩΜΗ ΜΑΖΙ ΜΕ ΜΙΑ ΕΞΗΓΗΣΗ, ΚΙ ΕΥΧΕΣΑΙ ΝΑ ΕΧΕΙΣ ΚΑΤΑΝΝΟΗΣΕΙ ΛΑΘΟΣ Ε Σ Υ , ΩΣΤΕ ΝΑ ΜΗΝ ΧΡΕΙΑΣΤΕΙ ΝΑ ΣΟΥ ΖΗΤΗΣΟΥΝ ΣΥΓΓΝΩΜΗ.Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟΣ ΠΟΥ ΖΗΤΑΣ, ΓΙΑΤΙ ΠΡΟΤΙΜΑΣ Ν ΑΠΟΔΕΙΧΘΕΙ ΟΤΙ ΕΧΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΕΙ ΛΑΘΟΣ ΤΙΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ ΠΩΣ ΕΠΕΤΡΕΨΕΣ ΝΑ ΣΟΥ ΦΕΡΘΟΥΝ ΑΣΧΗΜΑ. ΠΕΡΙΜΕΝΕΙΣ, ΚΡΥΦΑ ΜΕΣΑ ΣΟΥ, Ν ΑΠΟΔΕΙΧΘΕΙ, ΟΤΙ ΔΕΝ ΕΧΑΣΕΣ ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ, ΑΚΟΜΗ ΕΝΑΝ ΑΝΘΡΩΠΟ. Η ΣΥΓΓΝΩΜΗ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΗ ΠΟΥ ΠΕΡΙΜΕΝΕΙΣ, ΣΑΝ ΔΙΚΑΙΩΣΗ ΑΠΟ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΠΟΥ ΕΧΕΙΣ ΑΓΑΠΗΣΕΙ. ΠΟΥ ΠΑΝΩ ΤΟΥΣ ΕΧΕΙΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙ ΚΑΙ ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΠΕΡΙΜΕΝΕΣ ΑΠΟ ΜΕΡΟΥΣ ΤΟΥΣ ΚΑΚΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ Η ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ..ΟΙ ΣΥΓΓΝΩΜΕΣ ΠΟΥ ΠΕΡΙΜΕΝΕΙΣ ΝΑ ΣΟΥ ΖΗΤΗΣΟΥΝ ΣΥΣΣΩΡΕΥΟΝΤΑΙ. ΚΙ ΟΣΟ ΑΥΤΕΣ ΣΥΣΣΩΡΕΥΟΝΤΑΙ ΑΙΣΘΑΝΕΣΑΙ ΣΑ ΝΑ ΒΡΙΣΚΕΣΑΙ Σ ΕΝΑ ΒΑΡΕΛΙ ΜΕ ΝΕΡΟ ΠΟΥ ΓΕΜΙΖΕΙ ΜΕΧΡΙ ΝΑ ΣΕ ΠΝΙΞΕΙ. ΤΕΛΙΚΑ Σ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΑΝΑΜΟΝΗ ΣΥΓΓΝΩΜΗΣ ΕΥΧΕΣΑΙ ΑΥΤΕΣ ΟΙ ΟΥΡΕΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ, ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΟΥ ΖΗΤΗΣΟΥΝ ΣΥΓΓΝΩΜΗ, ΝΑ ΜΗΝ ΕΙΧΑΝ ΠΟΤΕ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΕΙ. ΘΕΛΕΙΣ ΝΑ ΠΡΟΧΩΡΗΣΕΙΣ, ΝΑ ΓΥΡΙΣΕΙΣ ΣΕΛΙΔΑ, ΝΑ ΚΛΕΙΣΕΙΣ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ. ΚΙ ΕΣΥ ΠΕΡΙΜΕΝΕΙΣ ΤΙΣ ΣΥΓΓΝΩΜΕΣ ΠΟΥ ΕΚΚΡΕΜΟΥΝ, ΕΝΩ ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΔΙΣΤΑΖΕΙΣ ΝΑ ΖΗΤΗΣΕΙΣ ΤΙΣ ΔΙΚΕΣ ΣΟΥ ΣΥΓΓΝΩΜΕΣ. ΕΙΝΑΙ ΣΑΝ ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΑ,ΠΟΥ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝΟΥΝ ΤΗ ΖΩΗ ΣΟΥ. ΕΓΚΛΩΒΙΣΜΕΝΕΣ ΣΥΓΓΝΩΜΕΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΑΔΙΚΟ ΠΟΥ ΣΕ ΚΡΑΤΑ ΔΕΣΜΙΟ ΚΑΙ ΔΕΝ Σ ΑΦΗΝΕΙ ΝΑ ΠΡΟΧΩΡΗΣΕΙΣ

Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ ΧΕΡΜΠΕΡΤ ΜΑΡΚΟΥΖΕ

Η  ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ  ΤΗΣ    ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ
ΧΕΡΜΠΕΡΤ  ΜΑΡΚΟΥΖΕ
Απελευθερωση από την κοινωνια της αφθονιας



ΣΑΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ. . .
Τα κείμενα πού συγκέντρωσε στον τόμο αυτό ό Ντ. Κοϋπερ. αποτελούν ένα απάνθισμα από ομιλίες μιας σειράς επιφανών επιστημόνων, διανοουμένων και πολιτικών άκτιβιστών πού έγιναν ατό ΡαουντχάουΣ της Τσώκ Φάρμ στο Λονδίνο από τΙς 15 μέχρι τϊς 30 Ιούλη 1967.
Ή επιτυχία του συνεδρίου ήτανε τέτοια, πού σύμφωνα με τη γνώμη των παρατηρητών αποτέλεσε το πρώτο ουσιαστικό θεμελιωμα τής κίνησης για την ϊδρυοη του Λονδρέζικου άντιπανεπιστημιου, πού λειτουργεί τώρα με αρκετή επιτυχία.
"Ενα τόσο πλατύ συνέδριο πού αγκαλιάσει στους κόλπους του, ανθρώπους τέτοιας πολιτικής και επαγγελματικής ανομοιογένειας, είναι πιθανό, να γεννήσει αμφιβολίες στον ακροατή ή αναγνώστη, κάνοντας τον να σταθεί μάλιστα περισσότερο στο πρόβλημα της πολιτικής πολυχρωμίας.
"Ομως ό καλόπιστος παρατηρητής, δε μπορεί, έξω από τις πολλές επί μέρους διαφωνίες του, (πού είναι φυσικό να υπάρχουν, απόλυτα φυσικό μάλιστα, μια και αρκετές από τις διάφορες απόψεις, αλληλοσυγκρουόμενες μέσα από τα Ιδια τα κείμενα, φαίνεται νό φθίνουν ή να επικρατούν), να μην αναγνωρίσει στούς διάφορους ομιλητές τη θέληση για σωστή προβολή του αντικείμενου, την ^ουσιαστική διάθεση τους για μιαν όσο το δυνατό πιο ριζοσπαστική καΐ διαλεχτική διερεύνηση των πολυποίκιλων προβλημάτων πού κατατυραννούν την εποχή μας.
Γιαυτό-και ή «συνύπαρξη» ψυχιάτρων σαν τον Λαίνγκ με ανθρώπους της ανοιχτής δράσης δπως ό Στόκλυ Καρμόϊκλ ή οικονομολόγους και κοινωνιολόγους δπως ό Σουήζυ καΐ ό Γκερασι. δεν φοίνεται να παρουσιάσει καμιάν ουσιαστική αντίφαση, μόλο πού καθένας όπ' αυτούς ξεκινα αναπτύσσοντας τις προκαθωρισμένες  ίδεολογικοεπιστημονικές  του   απόψεις.
Μέσα από αυτή την πολυεδρικότητα αναπηδά, ή σαφής πρόθεση, αυτών πού σηκώνοντας το ανάστημα τους στον παραλογισμό καΐ την καταπίεση, ζητάνε παράλληλα να βρούνε τα κοινά οημεϊα επαφής με κείνους πού ξεκινωντας από διαφορετικούς ισως, δρόμους, φτάσανε σε ανάλογα περίπου συμπεράσματα.
Γιατί από ενα σημείο και πέρα, εκείνος πού δε βλέπει είναι γιατί δε θέλει να δεί.
Με βάση τις παραπάνω σκέψεις κρίναμε σκόπιμο να δημοσιέψουμε τις απόψεις των εν λόγω συγγραφέων, ποϋναι και απόψεις πολλών νέων τάσεων και αναζητήσεων στις χώρες της δυτικής Ευρώπης και τις Ε.Π.Α. Ή δημοοίεψη αυτή δεν έγινε μόνο για να δηλωθεί ό θετικός χαραχτήρας αυτών των αναζητήσεων, αλλά και ό πολλές φορές αρνητικός τους, ιδίως δταν παίρνει εκείνη την ιδιαίτερα πλαδαρή μορφή με τα γενικά και αόριστα, ανθρωπιστικού χαραχτήρα κηρύγματα ή τη σκέτα αρνητική στάση, απέναντι στα διάφορα κοινωνικοπολιτικά προβλήματα.
Το κείμενα αυτά δε μπορούν να διεκδικήσουν το βάρος μιας· εκτενούς και σύνθετης μελέτης του προβλήματος πού θίγουν.
"Αλλωστε ό σκοπός τους δεν ήτανε αυτός. Ούτε πάλι, ορισμένα από αυτά, μπορούν, κατά τη γνώμη μας, να γίνουνε μερικά ή συνολικά αποδεκτά, έστω και με τις ατέλειες τους, μια και το σημείο εκκίνησης τους είναι λαθεμένο, (κείμενο Γ. Μπέίτσον λ.χ.) και οπωσδήποτε το πρόβλημα κριτικής του εποικοδομήματος έχει ελάσσονα σημασία σε οχέση με τη βασική έχτίμηση για την αντοχή των θεωρητικών υλικών της βάσης.
Μπορούν δμως, χωρίς καμιά αμφιβολία, να μας βεβαιώσουν στο ακέραιο δτι κρατάνε σφιχτά, το βασικό πυρήνα της ιδεολογίας κάθε ομιλητή και ένα μέρος από την οποιαδήποτε αξία του ξετυλίγματος της σκέψης και της διαλεχτικής του.
ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ

Χέρμπερτ   Μαρκοΰζε
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ   ΑΠΟ  ΤΗΝ   ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ  ΑΦΘΟΝΙΑΣ

Αισθάνομαι ευτυχισμένος βλέποντας εδώ τόσα πολλά λουλούδια καί γι' αυτό θέλω να σας θυμίσω oτι τα ίδια τα λουλούδια δεν εχουν άλλη δύναμη, παρά μόνο τη δύναμη των ανδρών και των γυναικών πού τα προφυλάγουν από την επίθεση καί την καταστροφή.
Σάν ενας απελπισμένος φιλόσοφος πού γι' αυτόν ή φιλοσοφία εχει γίνει ενα με την πολιτική, φοβάμαι οτι θα κάνω σήμερα εδώ μια, ομιλία μάλλον φιλοσοφική καί πρέπει να ζητήσω την ανοχή σας. Απασχολούμαστε με τη διαλεκτική της απελευθέρωσης (στην πραγματικότητα αυτό είναι πλεονασμός, γιατί πιστεύω οτι ή διαλεκτική είναι απελευθέρωση) καί οχι μόνο της διανοητικής απελευθέρωσης, άλλα αυτής πού περιλαμβάνει το πνεύμα καί το σώμα, της απελευθέρωσης ολόκληρης της ανθρώπινης ύπαρξης. Σκεφθήτε τον Πλάτωνα: ή απελευθέρωση από τη ζωή μέσα στη σπηλιά. Σκεφτήτε τον Χέγγελ: ή απελευθέρωση με την εννοια της προόδου καί της ελευθερίας στην ιστορική κλίμακα. Σκεφτήτε τον Μαρξ. Με ποια εννοια τώρα ή διαλεκτική είναι απελευθέρωση; Είναι_ απελευθέρωση από το εμπόδιο _ένός_κακοΰ καί ψεύτικου συστήματος, ειτε οργανικο είτε κοινωνικό κι αν ειναι ειτε ψυχικο ή διανοητΐ'κό: άπελευθερωση_ με τις δυναμεις που αναπτυοσονται μέσα σ' ενα τέτοιο σύστημα.Αυτο ειναι ενα σημείο αποφασισακό. -' Απελευθέρωση "χάρη στην αντιλογια που δημιουργει το συστημα ακριβως γιατι ειναι ενα συστημα κακο και ψευτικο.
Σκόπιμα χρησιμοποιώ εδώ ηθικούς φιλοσοφικούς ορους: «κακός», «ψεύτικος». Γιατί χωρίς ενα αντικειμενικά δικαιωμένο τέρμα μιας καλύτερης καί ελεύθερης άνθρώπινης ύπαρξης, οποιαδήποτε απελευθέρωση .μένει χωρίς εννοια, πρόοδος στη σκλαβιά στην καλύτερη περίπτωση.
Πι στεύω οτι και στον Μαρξ επίσης έπρεπε να υπάρχει σοσιαλισμός. Λυτό το «έπρεπε» ανήκει στην ιδια την ουσία του επιστημονικού σοσιαλισμού. Έπρεπε να υπάρχει, ήταν δηλαδή μια  βιολογική, κοινωνιολογική και πολιτική αναγκαιότητα. Είναι μια βιολογική ανάγκη τόσο περισσότερο οσο μια κοινωνία σοσιαλιστική, με την Μαρξιστική εννοια, θα συμορφώνεται με τον ίδιο το λόγο της ζωής, με τις βασικές δυνατότητες μιας ανθρώπινης ύπαρξης, οχι μόνο τις ψυχικές και πνευματικές, αλλά και τίς οργανικές. Τώρα, τί γίνεται σήμερα στην δική μας κατάσταση. Νομίζω οτι αντιμετωπίζουμε μια κατάσταση πρωτοφανέρωτη στην ιστορία, γιατί σήμερα πρέπει να άπελευθερωθοδμε από μια -κοινωνία που λειτουργεί σχετικά καλά, πού είναι πλούσια και δυνατή. Εδώ μιλώ για την απελευθέρωση από την κοινωνία της αφθονίας, δηλαδή την προηγμένη βιομηχανική κοινωνία. Το πρόβλημα πού αντιμετωπίζουμε είναι ή ανάγκη της απελευθέρωσης όχι άπα μια φτωχή, οχι από μια σάπια κι' ουτε στις πιο πολλές περιπτώσεις από μια τρομοκρατική κοινωνία, αλλά από μια κοινωνία πού αναπτύσσει σε μεγάλη έκταση τίς υλικές και τις πολιτιστικές ακόμα ανάγκες του άνθρωπου — μια κοινωνία πού, για να χρησιμοποιήσουμε το διαφημιστικό σύνθημα, διοχετεύει τα αγαθά σ' ένα τμήμα του πληθυσμού μεγαλύτερο από κάθε αλλη φορά. Και αυτό προϋποθέτει οτι αντιμετωπίζουμε την απελευθέρωση από μια κοινωνία οπου ή απελευθέρωση εΐναι φαινομενικά χωρίς μαζική υποστήριξη. Ξέρουμε πολύ καλά τους κοινωνικούς μηχανισμούς της παραποίησης, της υποβολής και  της καταπίεσης πού είναι υπεύθυνοι γι' αυτή την έλλειψη της μαζικής υποστήριξης καΐ για την απορρόφηση του μεγαλύτερου μέρους των δυνάμεων της αντίθεσης στο κατεστημένο κοινωνικό σύστημα. Άλλα πρέπει να ξανατονίσω οτι δεν γίνεται μια απορρόφηση στον διανοητικό ή στον κοινωνικό χώρο μόνο, άλλα ακριβώς στην δυνατή καΐ πλούσια βάση πού δίνει στην κοινωνία την δυνατότητα να αναπτύσσεται και να ικανοποιεί τίς υλικές και πολιτιστικές ανάγκες καλύτερα άπο πρίν.

Άλλα ολο το θέμα δεν είναι ή αναγνώριση των μηχανισμών της παραποίησης ή της καταπίεσης πού εισχωρούν στδ ΐ'διο το ασυνείδητο του ανθρώπου. Πιστεύω δτι εμείς (και θα χρησιμοποιώ το «εμείς» σε όλη μου την δμιλία) φανήκαμε πολύ δισταχτικοί, ντραπήκαμε υπερβολικά και αποδειγμένα να επιμείνουμε στο σύνολο των ριζοσπαστικών χαρακτηριστικών μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας, στην ποιοτική της διαφορά άπδ δλες τις κατεστημένες κοινωνίες: στην ποιοτική εκείνη διαφορά πού χάρη σ' αυτή δ σοσιαλισμός είναι πραγματικά ή άρνηση δλων των κατεστημένων συστημάτων, αδιάφορο πόσο παραγωγικά, αδιάφορο πόσο δυνατά είναι ή φαίνονται δτι είναι. Μ' αλλά λόγια — και αυτό είναι ενα άπο τα πολλά σημεία πού διαφωνώ με τδν Πώλ Γκούντμαν — το λάθος μας δεν ήταν οτι φανήκαμε πολύ αυθάδεις αλλά το οτι φανήκαμε υπερβολικά μετριόφρονες. Καθώς φαίνεται εχουμε συγκρατήσει ενα μεγάλο μέρος άπο αυτά πού επρεπε να ειπωθούν καΐ να τονιστούν. "Αν σήμερα τα πλήρη αυτά χαρακτηριστικά, αυτά τα πραγματικά ριζοσπαστικά χαρακτηριστικά, πού κάνουν μια σοσιαλιστική κοινωνία την οριστική αρνηση των κοινωνιών πού υπάρχουν, αν αυτή ή ποιοτική διαφορά φαίνεται σήμερα ουτοπική, ιδεαλιστική ή μεταφυσική, είναι ακριβώς αυτή ή εντύπωση που πρέπει να δίνουν τα ριζοσπαστικά αυτά χαρακτηριστικά / αν πρόκειται να είναι μια πραγματική συγκεκριμένη αρνηση της κατεστημένης κοινωνίας: αν είναι πραγματικά , δ σοσιαλισμος ή αλλαγή της ιστορικής πορείας, ή ριζοσπαστική διακοπή, τδ πήδημα στδ χώρο της ελευθερίας ·— μια  αλλαγή ολοκληρωτική.
"Ας δοΰμε ενα παράδειγμα του πώς εμφανίστηκε αυτή ή συνειδητοποίηση ή μισο-συνειδητοποίηση της ανάγκης, μιας τέτοιας ολοκληρωτικής αλλαγής σε μερικούς άπδ τους μεγάλους κοινωνικούς αγώνες της εποχής μας. Ό Γουώλτερ Μπβντζαμίν αναφέρει δτι στη διάρκεια της Παρισινής Κομμούνας σε δλες τις γωνιές του Παρισιοΰ άνθρωποι πυροβολούσαν τα ρολόγια στους πύργους των εκκλησιών, των παλατιών κ.τ.λ., εκφράζοντας έτσι συνειδητά ή μισο-συνειδητά την ανάγκη να σταματήσει με κάποιο τρόπο δ χρόνος" να σταματήσει τουλάχιστο ή καθιερωμένη, ή κατεστημένη χρονική ροή καΐ να αρχίσει μια καινούργια — μια δυνατή εμφαση της ποιοτικής διαφοράς καί της πληρότητας της αλλαγής ανάμεσα σίήν καινούργια καί στην παλιά κοινωνία
Μ' αυτή την εννοια θέλω να συζητήσω μαζι σας για τις εμποδισμενες προυποθεσεις της ποιοτικης αλλαγης. Σκόπιμα λέω «ποιοτική αλλαγή» καί όχι «επανάσταση », γιατί ξέρουμ, πολλές επαναστάσεις που μέσα από αυτές συνεχίστηκε ή καταπίεση, επαναστάσεις πού αντικατάστησαν ενα σύστημα κυριαρχίας με ένα άλλο. Πρέπει να ξεχωρίσουμε τα καινούργια^θεμελιακά χαρακτηριστικά  πού που διακρινουν μια ελευθερη κοινωνία σαν οριστική άρνηση των κατεστημενων κοΐνωνιων , κα; πρέπει να αρχίσουμε να διαμορφώνουμε τα χαρακτηριστικά αύτά, αδιάφορο πόσο μεταφυσικά, ποσο~ουτοπικά ή καί πόσο γελοία, θα μπορούσα να πω ακόμα, μπορεί να φαίνονται στους συνηθισμένους ανθρώπους δλων των παρατάξεων, της δεξιάς καθώς και της αριστεράς.
Τί είνα ή διαλεκτική της απελευθέρωσης πού γι' αυτήν ενδιαφερόμαστε έμεΐς πού είμα,στε εδώ; Είναι ή δημιουργία μιας ελεύθερης κοινωνίας, μια Δημιουργία πού αρχικά εξαρτάται από την επικράτηση της ζωτικής ανάγκης για την κατάργηση όλων των καθιερωμένων συστημάτων της σκλαβιάς καί κατόπιν, πράγμα αποφασιστικό, εξαρτάται από το ζωτικό δόσιμο, τον συνειδητό, υποσυνείδητο καί ασυνείδητο ακόμα άγωνα, για τις ποιοτικά διαφορετικές αξίες μιας ελεύθερης ανθρώπινης ύπαρξης. Χωρίς να εμφανιστουντετοιες νεες αναγκες και απολαυσεις,δηλαδη οι αναγκες και οι  απολαύσεις των ελεύθερων ανθρώπων, δλες οι αλλαγες στους κοινωνικους θεσμους,οσο μεγάλες και αν είναι θα άντικαταστησουν μονο ενα συστημα σκλαβιας απο ενα αλλο.Και ουτε μπορεί ή~εμφάνιση — καί θα ήθελα να το τονίσω αυτό, — δεν μπορεί ή εμφάνιση τετοιων νεων αναγκων και απολαυσεων να αντιμετοπιστη σαν ενα απλοπαραπροιον,ενα απλο αποτελεσμα της αλλαγης των κοινωνικων θεσμων.Αυτο το εχουμε δει, ειναι ενα γεγονος γνωστο απο την πειρα.
Ή  ανάπτυξη  των  καινούργιων  θεσμών   πρέπει πια  να συνεχιστή και  να τελειώσει από άν&ρώπους με τις καινούργιες ανάγκες. Μια και το  έφερε δ λόγος, αύτη είναι και ή θεμελιακή  ιδέα πού βρίσκεται στη βάση της αντίληψης  του  Μαρξ  για το προλεταριάτο   σαν τον  ίστορικο φορέα της  επανάστασης,Θεωρούσε το  βιομηχανικό  προλεταριάτο σαν τον Ιστορικό φορέα της επανάστασης οχι μόνο γιατί  ήταν ή βασική τάξη  στην υλική διαδικασία της παραγωγής, όχι μόνο γιατί την εποχή εκείνη ήταν ή πλειοψηφία του πληθυσμού, άλλα καί γιατί αυτή ή τάξη, ήταν απαλλαγμένη  από τις κατασταλτικές και επιθετικές άνταγωνιστικές ανάγκες της καπιταλιστικής κοινωνίας και έτσι εί χ ε τουλάχιστο  τη  δυνατότητα να  είναι ο  φορέας καινούργιων αναγκών, επιδιώξεων και απολαύσεων.                      
Μπορούμε να χαρακτηρίσουμε, με πιο ωμό τρόπο, αυτή τη διαλεκτική της απελευθέρωσης σαν ένα φαΰλο κύκλο. Ή μετάβαση από την εθελοντική σκλαβιά (δπως υπάρχει αυτή σε μεγάλη έκταση στην κοινωνία της αφθονίας) στην ελευθερία προϋποθέτει την κατάργηση των θεσμών καί των μηχανισμών της καταπίεσης. Και ή κατάργηση των θεσμών καί των μηχανισμών της καταπίεσης προϋποθέτει την προηγούμενη απελευθέρωση. "Οσο για τις ανάγκες νομίζω δτι. πρέπει να ξεχωρίσουμε την ανάγκη της αλλαγής των συνθηκών πού είναι ανυπόφορες για την υπαρξη, από την ανάγκη της αλλαγής της κοινωνίας στο σύνολο της. Τα δύο αυτά δεν είναι ταυτόσημα καί οϋτε βρισκονται υποχρεωτικά σε αρμονία. Εάν υπάρχει ανάγκη αλλαγής συνθηκών πού κάνουν την ζωή ανυπόφορη, καί εχει λογικές ελπίδες επιτυχίας μια τέτοια αλλαγή μέσα στην κατεστημένη κοινωνία καθώς αυτή ανέρχεται καί προοδεύει, τότε πρόκειται άπλα καί μόνο για μια ποσοτική αλλαγή. Ή ποιοτική αλλαγή θα είναι ή αλλαγή του ίδιου του συστήματος στο σύνολο του.
Θα ήθελα να δείξω δτι ή διάκριση ανάμεσα στην ποσοτική και στην ποιοτική αλλαγή δεν είναι ταυτόσημη με τη διάκριση ανάμεσα στην μεταρρύθμιση καί στην επανά στάση. Ή ποσοτική αλλαγή μπορεί να σκοπεύει καί να οδηγεϊ στην επανάσταση. Υποθέτω δμως οτι μόνο ο συνδυασμός αυτών των δύο είναι επανάσταση με την ουσιαστική εννοια του πηδήματος από την προϊστορία στην ιστορία του ανθρώπου. Μ' αλλα λόγια το πρόβλημα πού αντιμετωπίζουμε είναι σε ποιο σημείο ή ποσότητα .μπορεί να μεταβληθεί σε ποιότητα, ή ποσοτική αλλαγή στις συνθήκες καΐ τους θεσμούς μπορεί να γίνει ποιοτική αλλαγή πού αφορά ολόκληρη την ανθρώπινη ύπαρξη.
.
Σήμερα αυτοί οί δυο δυναμικοί παράγοντες της επανάστασης, πού τώρα ανάφερα, είναι αποχωρισμένοι.
Ό πρώτος επικρατεί περισσότερο στις ύποανάπτυκτες χώρες, εκεί δπου ή ποσοτική αλλαγή — δηλαδή δημιουργία ανθρώπινων συνθηκών διαβίωσης — είναι απο  μόνη της ποιοτική αλλαγή άλλα 'δέν είναι άκάμα ελευθερία Ό δεύτερος δυναμικός παράγοντας της επανάστασης, δηλαδή οί προϋποθέσεις της απελευθέρωσης, υπάρχει στις προηγμένες βιομηχανικές χώρες άλλα και περιλαμβάνεται και διαστρεβλώνεται από την καπιταλιστική οργάνωση της κοινωνίας.
Νομίζω δτι αντιμετωπίζουμε μια κατάσταση πού σ' αυτήν ή προηγμένη καπιταλιστική κοινωνία εΙχει φτάσει σέ ενα σημείο δπου ή ποσοτική αλλαγή τεχνικά μπορεί να μετατραπεί σε ποιοτική αλλαγή, σε γνήσια απελευθέρωση. Και ακριβώς ενάντια σ' αυτή την αληθινά -μοιραία δυνατότητα ή κοινωνία της αφθονίας, δ προηγμένος καπιταλισμός, εχει κινητοποιηθεί και εχει οργανωθεί σε δλα τα μέτωπα, τόσο στο -εσωτερικό δσο και στο εξωτερικό.
ΙΙροτοΰ προχωρήσω ας δώσω ενα σύντομο ορισμό του τί εννοώ σαν κοινωνία της αφθονίας. "Ενα υπόδειγμα είναι βέβαια ή σημερινή Αμερικανική κοινωνία, αν και άκάμα και στις Η.Π.Α. αυτό είναι περισσότερο μια τάση πού δεν εγινε ακόμα -εντελώς πραγματικότητα. Αρχικά είναι μια κοινωνία καπιταλιστική. Φαίνεται δτι είναι απαραίτητο να το ξαναθυμίζουμε στον εαυτό μας γιατί υπάρχουν μερικοί, ακόμα και στην αριστερά, πού πιστεύουν δτι ή Αμερικανική κοινωνία δεν είναι πια μια κοινωνία ταξική. Μπορώ να σάς βεβαιώσω δτι είναι μια ταξική κοινωνία. Είναι μια κοινωνία
καπιταλιστική με ενα μεγάλο συγκεντρωτισμό της οικονομικής καΐ πολιτικής δύναμης, με εκτεταμένους τομείς αυτοματοποιημένης καί συντονισμένης παραγωγής, διανομής καΐ επικοινωνίας πού διευρύνονται συνέχεια, με ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής πού εξαρτάται πάντως δλο και περισσότερο από Ινα κυβερνητικό παρεμβατισμό, πού δραστηριοποιείται καί αυξάνει συνέχεια. Καθώς ανάφερα, είναι μια κοινωνία πού ικανοποιεί σε μεγαλύτερη από οποτεδήποτε Εκταση τις υλικές καί πολιτιστικές ανάγκες του πληθυσμού — άλλα τις ικανοποιεί σύμφωνα με τις απαιτήσεις καί τα συμφέροντα του μηχανισμού καί των δυνάμεων πού τον ελέγχουν. Καί είναι μια κοινωνία πού μεγαλώνει πάνω στην βάση της έπιταχυνόμενης σπατάλης, της υπολογισμένης αχρήστευσης καί καταστροφής, ενώ τα κατώτερα στρώματα του πληθυσμού εξακολουθούν να ζουν στην φτώχεια καί την αθλιότητα.
Νομίζω δτι οι δύο αυτοί παράγοντες είναι εσωτερικά δεμένοι καί δτι αποτελούν το σύνδρομο της τελευταίας φάσης του καπιταλισμού: δηλαδή την φαινομενικά αδιάσπαστη ενότητα — αδιάσπαστη για το σύστημα — της παραγωγικότητας καί της καταστροφής, της ικανοποίησης των αναγκών καί της καταστολής τους, της ελευθερίας μέσα σε Ινα σύστημα σκλαβιάς δηλαδή υποδούλωσης του άνθρωπου στον μηχανισμό καί την αδιάσπαστη ενότητα της λογικής καί του παραλογισμού. Μπορούμε να ποΰμε δτι ή λογικοτητα της κοινωνίας βρίσκεται στην παραφροσύνη της την ίδια καί δτι ή παραφροσύνη της αυτή είναι λογική μέχρι του σημείου πού είναι εξυπηρετική, δηλαδή μέχρις ότου μο·ιράζει τα αγαθά.
Τώρα ή ερώτηση πού πρέπει να κάνουμε είναι: γιατί χρειαζόμαστε την απελευθέρωση από μια τέτοια κοινωνία, αν είναι ικανή—στο μακρινό μέλλον ίσως, άλλα σίγουρα ικανή—να νικήσει τη φτώχεια, σε μεγαλύτερο βαθμό από 6-ποιονδήποτε προηγούμενο, να μειώσει τον κόπο καί τις ώρες της δουλειάς καί να ανεβάσει το βιοτικό επίπεδο;
 Και εάν το αντίτιμο για δλα τα αγαθά πού μοιράζει, γι' αυτή την άνετη σκλαβιά, για βλες τις επιτυχίες αυτές αποσπάται από

ανθρώπους πού βρίσκονται μακριά από την μητρόπολη και την αφθονία της; Και αν ή ίδια ή κοινωνία της άφθονίαι. δεν αντιλαμβάνεται τί κάνει, πώς σκορπίζει τον τρόμο και τήν υποδούλωση, πώς πολεμά την απελευθέρωση σε δλες τίς γωνιές του πλανήτη;
Ξέρουμε την παραδοσιακή αδυναμία των συναισθηματικών, ηθικών και ανθρωπιστικών επιχειρημάτων μπροστά σε μια τέτοια τεχνολογική πρόοδο μπροστά στην παράλογη λογική μιας τέτοιας δύναμης. Τα επιχειρήματα αυτά δεν φαίνεται να έχουν καμιά βαρύτητα απέναντι στα ωμά—θα μπορούσαμε να ποΰμε κτηνώδη—γεγονότα της κοινωνίας και της παραγωγικότητας της. Άλλα δμως, είναι μόνο αυτή ή εμμονή στις πραγματικές δυνατότητες μιας ελεύθερης κοινωνίας, που εμποδίζεται από την κοινωνία της αφθονίας, είναι μόνο αυτή ή εμμονή στην πράξη καθώς καί τη θεωρία, στην διαδήλωση καθώς καί στη συζήτηση, πού εμποδίζει την ολοκληρωτική κατάπτωση του ανθρώπου στην κατάσταση του αντικειμένου ή μάλλον του υποκειμένου αντικειμένου της ολοκληρωτικής διοίκησης. Αυτή ή εμμονή είναι μόνο πού εμποδίζει ακόμα την βαθμιαία άποκτήνωση καί αποβλάκωση του άνθρωπου. Γιατί, θέλω να το τονίσω αυτό, ή κοινωνία της ευημερίας είναι μια πολεμική κοινωνία. Πρέπει να έχει έναν Εχθρό, με κεφαλαίο Ε, έναν πλήρη Εχθρό. Γιατί νομίζω δτι ή διαιώνιση της σκλαβιάς, ή διαιώνιση του θλιβεροΰ αγώνα για την υπαρξη μπροστά στις καινούργιες δυνατότητες της Ελευθερίας, ενεργοποιεί καί δίνει ένταση σε μια πρωταρχική έπιθετικότητα σ' ένα βαθμό άγνωστο, μέχρι τώρα στην ιστορία. Καί ή πρωταρχική αυτή επιθετικότητα πρέπει να κινητοποιηθεί με τρόπο χρήσιμο για την κοινωνία, .αλλιώς θα τινάξει το ίδιο το σύστημα. Γι' αυτό καί ή άνάγκη για εναν Εχθρό, πού πρέπει να υπάρχει ή να δημιουργηθεί αν δεν υπάρχει. Τολμώ να πω δτι, ευτυχώς, ο Εχθρός υπάρχει. Άλλα πρέπει, στην κοινωνία αυτή, ή εί-κόνα του και ή δύναμη του να εξογκωθούν πέρα από κάθε μέτρο για να μπορέσει να κινητοποιήσει την επιθετικότητα αυτή της κοινωνίας της αφθονίας με τρόπο χρήσιμο σ αυτήν.
.
Το αποτέλεσμα είναι μια ακρωτηριασμένη, σακατεμένη και μάταια ανθρώπινη ύπαρξη: μια ανθρώπινη υπαρξη πού υπερασπίζεται βίαια τη σκλαβιά της.


Μπορούμε να συνοψίσουμε την τραγική κατάσταση πού βρισκόμαστε: Μια ριζική κοινωνική αλλαγή είναι αντικειμενικά απαραίτητη για δυο λόγους πρώτα γιατί είναι ή μοναδική ευκαιρία να διασωθεί ή δυνατότητα της ανθρώπινης ελευθερίας καί, ακόμα, γιατί είναι διαθέσιμα τα τεχνικά καί υλικά μέσα για την πραγματοποίηση αυτής της ελευθερίας. Άλλα ενώ αυτή ή αντικειμενική ανάγκη είναι φανερή δεν επικρατεί καί ή υποκειμενική ανάγκη για μια τέτοια αλλαγή. Καί ιδιαίτερα δέν επικρατεί αναμεσα σε εκεινα τα τμηματα του πληθυσμου που θεωρουνται απο την παραδοση σαν οι φορεις της ιστορικησ αλλαγης.Η υ[ποκειμενικη  αναγκη καταστελλεται παλι με δυο τροπους ,πρωτα με την πραγματικη ικανοποιηση των αναγκων και κατοπιν με μια μαζικη επιστημονικη παραποιηση και διαχειρηση των αναγκων, δηλ. με ενα συστηματικο κοινωνικο ελεγχο οχι μονο της συνιεδησης αλλα και του ασυνειδητου του ανθρωπου.Ο ελεγχος αυτοςεγινε δυνατος χαρη στα ιδια τα επιτεύγματα, στην ψυχολογία, καί ιδίως την ψυχανάλυση καί την ψυχιατρική, την περισσότερο απελευθερωτική από δλες τις επιστήμες του καιρού μας. Αυτή μπορούσε να γίνει καί έγινε συνάμα παντοδύναμο όργανο καί ένα από τα πιο αποτελεσματικά μέσα της καταπίεσης καθώς καί μια από τίς πιο τρομερές οψεις της διαλεκτικής της απελευθέρωσης.
Αυτή ή διάσταση ανάμεσα στην αντικειμενική καί την υποκειμενική ανάγκη, υποθέτω υπαγορεύεται από την ίδια την ανάπτυξη μιας βιομηχανικής κοινωνίας πού εμφάνισε παράγοντες που προηγούμενα ή θεωρία μας μπορούσε δικαιολογημένα να αγνοήσει. Υπαγορεύεται από την ίδια την ανάπτυξη της βιομηχανικής κοινωνίας, από την τρομακτική αύξηση της υλικής καί τεχνικής της παραγωγικότητας πού ξεπέρασε καί αχρήστεψε τους παραδοσιακούς σκοπούς καί τίς προϋποθέσεις της απελευθέρωσης.
Εδώ αντιμετωπίζουμε την ερώτηση: Είναι ταυτόσημη ή απελευθέρωση από την κοινωνία της αφθονίας με ,τή μετάβαση από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό;
 Υποθέτω δτι ή  απάντηση  είναι:   Δεν  είναι  ταυτόσημη αν  ορίσουμε   τό σοσιαλισμό μόνο σαν την προσχεδιασμένη άνάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων καί την λογική κατανομή των μέσων (αν καί αυτό παραμένει προϋπόθεσα για οποιαδήποτε απελευθέρωση) .   Είναι   ταυτόσημη   με   τη   μετάβαση   άπδ τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό, αν ο σοσιαλισμός καθοριστεί με τους πιο ουτοπικούς δρους του" συγκεκριμένα, ανάμεσα στα   / αλλά, την -κατάργηση της δουλειάς, την κατάπαυση του αγώνα επιβίωσης—δηλ. αν  ή ζωή γίνει  ή ίδια σκοπός και    / οχι μέσο για κάποιο σκοπό—καί την απελευθέρωση της αν-   | θρώπινης αίσθαντικότητας καί ευαισθησίας, οχι σαν ιδιωτικό παράγοντα,   άλλα  σαν  μια   δύναμη   για την  μεταμόρφωση / της  ανθρώπινης  υπαρξης και  του  περιβάλλοντος της.  Νομίζω δτι μια από τις βασικές επιδιώξεις του τέλειου σοσιαλισμού είναι να δώσει στην αίσθαντικότητα καί την ευαισθησία τα δικαιώματα τους. Αυτά είναι τα ποιοτικά στοιχεία πού αλλάζουν εντελώς τη βάση, τα σχέδια και την στρατηγική της απελευθέρωσης.   Αύτη   ή κατάσταση  προϋποθέτει  την εμφάνιση νέων αναγκών πού είναι ποιοτικά διαφορετικές καί ακόμα αντίθετες στις επιθετικές καί κατασταλτικές ανάγκες πού επικρατούν:   την εμφάνιση  ενός νέου   είδους ανθρώπου με μια ζωτική βιολογική ώθηση για απελευθέρωση καί με μια συνειδητοποίηση ικανή να διακρίνει μέσα από το υλικό καθώς  καί   Ιδεολογικό  πέπλο της κοινωνίας της αφθονίας. Μ' άλλα λόγια ή απελευθέρωση φαίνεται δτι εξαρτάται από την αναγνώριση καί την ενεργοποίηση μιας βαθύτερης διάστασης της ανθρώπινης ύπαρξης αυτής πού είναι πιο κάτω άπδ  την παραδοσιακή  υλική βάση:   όχι  μιας  Ιδεολογικής διάστασης πού είναι πάνω καί πέρα από  την υλική βάση. αλλά μια διάσταση πιο υλική καί από την ίδια την υλική βάση, μια διάσταση κάτω από την υλική βάση. Θα δείξω αμέσως τί εννοώ.
Ή έμφαση στη νέα αυτή διάσταση δεν σημαίνει την αντικατάσταση της πολιτικής από την ψυχολογία, αλλά μάλλον το αντίθετο. Σημαίνει δτι τελικά πρέπει να υπολογιστεί το γεγονός δτι ή κοινωνία εχει εισβάλλει στις βαθύτερες ρίζες της ανθρώπινης υπαρξης, ακόμα καί στο ασυνείδητο του
- 80ανθρώπου. Πρέπει να φθάσουμε στις ρίζες της κοινωνίας μέσα στα ϊδια τα άτομα, τα άτομα, πού με αιτία την κοινωνική μηχανή, αναπαράγουν σταθερά την συνέχεια, της καταπίεσης ακόμα καΐ μέσα από τη μεγάλη επανάσταση.
Υποθέτω δτι αυτή δεν  είναι μια ιδεολογική αλλαγή, διαφορετικά χαρακτηριστικά μιας κοινωνίας ελεύθερης.
Προυποθετουν,οπως θα ειδατε πια,μια ολοκληρωτικη αναθεωρηση αξιων,μια καινουργια ανθρωπολογια.Προυποθετουν ενα τυπο ανθρωπου που απορριπτει τις αρχες που κυβερνουν την συμπεριφορα των κατεστημενων κοινωνιων, ενα τυπο ανθρωπου που εχει απαλλαγει απο την επιθετηκοτητα και την θηριωδια που περιεχει ο οργανισμος της κατεστημενης κοινωνιας καθως και την υποκριτικη, πουριτανικη ηθικη της, ενα τυπο ανθρωπου που βιολογικα ειναι ανικανος να κανει πολεμο και να προκαλεσει δυστυχιες, πουεχει (αντιθετα) συνειδητοποιησει καλα την χαρα και την ευχαριστηση, και δουλευει συλλογικα και ατομικα για ενα κοινωνικο και φυσικο περιβαλλον που μεσα του μια τετοια υπαρξη γινεται δυνατη. Επαναλαμβάνω δτι ή διαλεκτική της, απελευθέρωσης, καθώς από ποσότητα μεταβάλλεται σε ποιότητα προκαλεί (ετσι) μια διακοπή στη συνέχεια της καταπίεσης πού φθάνει στη βαθύτερη διάσταση του ίδιου του οργανισμού. "Η μποροδμε να ποϋμε δτι σήμερα ή ποιοτική αλλαγή, ή απελευθέρωση, περιέχει οργανικές, ένστικτώδικες, βιολογικές αλλαγές συνάμα με αλλαγές πολιτικές καΐ κοινωνικές.
Καθώς εδειξα οί νέες ανάγκες καΐ απολαύσεις εχουν μια πολύ υλική βάση. Δεν είναι προϊδν θεωρητικών σκέψεων, αλλά τα λογικά παράγωγα των τεχνικών, υλικών καΐ διανοητικών δυνατοτήτων της προηγμένης βιομηχανικής κοινωνίας. Είναι ενσωματωμένα στην παραγωγικότητα της προηγμένης βιομηχανικής κοινωνίας και συνάμα καΐ τρόπος έκφρασης της, πράγμα πού άπδ πολύ καιρό αχρήστεψε κάθε είδους ενδοκοσμικοΰ ασκητισμού, ολόκληρη την εργατική πειθαρχία πού πάνω της βασίστηκε ή "Ιουδαιο-Χριστιανική ηθική.

Γιατί ή κοινωνία αυτή ξεπερνά και αρνιέται τον τύπο αυτό του ανθρώπου, τον παραδοσιακό, καί τις μορφές της ύπαρξης του καθώς καί την ή·θική πού σ' αυτή χρωστάει πολλές από τις καταβολές καί τα θεμέλια της;

Αυτή ή καινούργια, ανήκουστη καί άπρόβλεφτη παραγωγικότητα επιτρέπει την ιδέα μιας τεχνολογίας τϊς απελευθέρωσης. Εδώ μπορώ μόνο σύντομα να δείξω τί έχω στο νου: τέτοιες εκπληκτικές καί φανερά ουτοπικές τάσεις. σαν τ6 άντάμωμα της τεχνικής με την τέχνη, το άντάμωμα της δουλείας με το παιχνίδι, το άντάμωμα του χώρου της ανάγκης με το χώρο της ελευθερίας. Πώς; Ή κοινωνικά απαραίτητη εργασία, ή υλική παραγωγή πού δεν υποτάσσεται στις προσταγές της καπιταλιστικής -κερδοσκοπίας καί δραστηριότητας, ούτε στις προσταγές της έλλειψης πού διαιωνίζεται σήμερα με αφορμή την καπιταλιστική οργάνωση της κοινωνίας, μπορεί να γίνει καί θα γίνει ολοένα πιο επιστημονική (έχουμε δει την τάση αυτή ήδη) . Ό τεχνικός πειραματισμός, ή επιστήμη καί ή τεχνολογία θα γίνουν γιατί είναι δυνατό, ένα παιχνίδι με τις κρυμμένες ως τα τώρα—κρυμμένες μεθοδικά καί εμποδισμένες—δυνατότητες των ανθρώπων καί των πραγμάτων της κοινωνίας και της φύσης.
Αυτό είναι καί ένα από τα παλιότερα όνειρα των  ριζοσπαστικών θεωριών καί πράξεων. Σημαίνει δτι ή δημιουργική φαντασία, και όχι μόνο ή λογική της αρχής της καλής εκτέλεσης, θα γίνει μια παραγωγική δύναμη αφιερωμένη -στη μεταμόρφωση του κοινωνικού και φυσικού σύμπαντος, θα σημαίνει την εμφάνιση μιας καινούργιας μορφής της πραγματικότητας πού θα είναι αποτέλεσμα καί μέσο της ανάπτυξης της αίσθαντικάτητας καί της ευαισθησίας του ανθρώπου.
Καί τώρα ρίχνω την φοβερή ιδέα: θα σημαίνει μιά «αισθητική» πραγματικότητα—την κοινωνία σαν έργο τέχνης. Αυτή είναι ή πιο ουτοπική, ή πιο ριζοσπαστική δυνατότητα απελευθέρωσης σήμερα.
Τί σημαίνει αυτό με συγκεκριμένα λόγια; Είπα, δτι εδώ δεν μας ενδιαφέρει ή ιδιωτική ασθαντικότητα καί ευαισθησία, άλλα ή αίσθαντικότητα καί ευαισθησία, ή δημιουργική φαντασία καί το παιχνίδι οταν γίνονται δυνάμεις μεταμορφωτικές.

Σάν τέτοιες θα οδηγήσουν, για παράδειγμα, στον  ολοκληρωτικό ανασχηματισμό των πόλεων καί της εξοχής μας, την αποκατάσταση της φύσης μετά από την εξάλειψη της βίας καί της καταστροφής του καπιταλιστικού . έκβιομηχανισμοΰ. Τη δημιουργία εσωτερικού καί εξωτερικού χώρου για μοναξιά, ατομική αυτονομία καί ηρεμία, την εξάλειψη του θορύβου, των  ακροατηρίων, της υποχρεωτικής συνύπαρξης, της μόλυνσης, της ασκήμιας. Αυτές δέν είναι απαιτήσεις ρομαντικές καί υπεροπτικές—καΐ το  τονίζω οσο μπορώ   περισσότερο. Σήμερα  οι   βιολόγοι   επιμένουν  ότι ειναι οργανικές ανάγκες του ανθρώπινου οργανισμού  καί ότι ή καταπίεση, ή διαστροφή και καταστροφή τους από την κα πιταλιστική   κοινωνία,   ακρωτηριάζει  στην  πραγματικότητα    τον άνθρωπινο  οργανισμό οχι  μόνο μεταφορικά, άλλα πρα γματικά καί κυριολεκτικά.
Πιστεύω δτι μόνο μέσα σ' ενα τέτοιο κόσμο μπορεί ο άνθρωπος να είναι πραγματικά ελεύθερος καί να αναπτυχθούν κρατικά ανθρώπινες σχέσεις μεταξύ υπάρξεων ελεύθερών. Πιστεύω οτι ή ιδέα ενός τέτοιου κόσμου καθοδηγούσε καί το σχέδιο του Μαρξ για το σοσιαλισμό, καί ότι αυτές οί αισθητικές ανάγκες καί επιδιώξεις πρέπει να υπάρχουν από την αρχή στην αναδημιουργία της κοινωνίας, καί οχι στο τέλος ή στο μακρινό μέλλον. Αλλιώς οι ανάγ-κες καί άπολαύσεις πού δημιουργούν μια καταπιεστική κοινωνία θα μεταφερθούν καί στην καινούργια κοινωνία. Οί άνθρωποι μέ. καταπιεστικές τάσεις θα τις μεταφέρουν στην καινούργια κοινωνίά
Τώρα, σ' αυτό το προχωρημένο σημείο, υπάρχει το ερώτημα: Πώς είναι δυνατό να θεωρήσουμε την εμφάνιση τέτοιων ποιοτικά διαφορετικών αναγκών καί επιδιώξεων, σαν εμφάνιση οργανικών καί βιολογικών αναγκών και επιδιώξεων καί οχι υπαγορευόμενων αξιών. Πώς μπορούμε να περιμένουμε την εμφάνιση αυτών των αναγκών καί απολαύσεων μέσα καί ενάντια στην κατεστημένη κοινωνία—δηλαδή πριν από την απελευθέρωση; Αυτή είναι ή διαλεκτική που χρησιμοποίησα από την αρχή, ότι πρέπει, με την πλήρη εννοια του ορου, να είμαστε ελεύθεροι για να δημιουργήσουμε μια ελεύθερη κοινωνία.


Δεν χρειάζεται να ποϋμε, οτι ή διάλυση του σημερινού συστήματος είναι προϋπόθεση για μια τέτοια ποιοτική αλλαγή. Καΐ οσο καλύτερα λειτουργεί ο καταπιεστικός μηχανισμός των κοινωνιών της αφθονίας, τόσο λιγότερο πιθανή γίνεται ή βαθμιαία μετάβαση από την δουλεία στην λευτεριά. Το γεγονός οτι στη σημερινή κοινωνία δεν μπορούμε να καθορίσουμε καμιά ορισμένη τάξη ή ορισμένη ομάδα σαν ε παναστατική δύναμη, δεν είναι δικαιολογία για να μην χρησιμοποιοϋμε οποιαδήποτε δυνατότητα καΐ μέθοδο για να σταματήσουμε το μηχανισμό της καταπίεσης του  ατόμου.  Ή διάχυση της δυνατότητας για αντίσταση   σ' ολόκληρο τον καταπιεζόμενο πληθυσμό αντιστοιχεί ακριβώς στον ολοκληρωτικό χαρακτήρα της προηγμένης καπιταλιστικής κοινωνίας μας. Οί εσωτερικές αντιθέσεις του συστήματος  αύτοΰ είναι σοβαρώτερες  παρά  ποτέ  καΐ   είναι  πιθανό δτι  θα  γίνουν ακόμα σοβαρώτερες από τη  βίαιη εξάπλωση  του   καπιταλιστικού ιμπεριαλισμού. "Οχι μόνο ή γενικώτερη αντίθεση  ανάμεσα στον τεράστιο κοινωνικό πλοΰτο από τη μια μεριά    και  την καταστρεπτική, επιθετική  καΐ  σπάταλη χρήσιμο
 ποίηση του πλούτου αύτοΰ από την άλλη, αλλά πολύ πιο   συγκεκριμένες  αντιθέσεις οπως  ή ανάγκη  του συστήματος   για  αυτοματοποίηση,   ή   συνεχιζόμενη  ελάττωση   της   ανθρώπινης βάσης  στην υλική αναπαραγωγή της κοινωνίας    καΐ ετσι ή δημιουργία της τάσης για εξάντληση των πηγών  του παραπανίσιου κέρδους. Τέλος, ύπάρχει καΐ ή απειλή της  τεχνολογικής ανεργίας πού μπορεί καΐ ή κοινωνία της πιο μεγάλης αφθονίας να μην είναι ικανή να αντιμετωπίσει με τη δημιουργία ακόμα πιο παρασιτικής καΐ άγονης εργασίας. Υπάρχουν δλες αυτές οι  αντιθέσεις, καΐ σαν αντίδραση σ' αυτές είναι πιθανό να μεγαλώσει ή καταπίεση, ή έκμετάλλευση και ο ολοκληρωτισμός.
Άλλα μπορεί καΐ πρέπει να προετοιμαστεί το εδαφος γιατί ή εκπλήρωση είναι κοντά. Πρέπει να κομματιαστούν ή ακρωτηριασμένη συνείδηση καΐ τα ακρωτηριασμένα ενστικτα.
 Εμφανίζεται ευαισθησία καΐ συνείδηση των καινούργιων εξαιρετικών ανταγωνιστικών άξιων. Καΐ εμφανίζεται σκόρπια, Ιδιαίτερα ανάμεσα στις άναπορόφητες {ακόμα) κοινωνικες ομαδες και αναμεσα σε αυτους που χαρη στην προνομιακη τους θεση , μπορουν να δουν μεσα απο το ιδεολογικο και υλικο πεπλο της μαζικης επικοινωνιας και υποβολης,δηλαδη στην ιντελλιγκεντσια..
-

Ξέροΰμε ολοι την μοιραια παρεξήγηση, πού έγινε σχεδόν από την αρχή καΐ υπάρχει στο Εργατικό Κίνημα ενάντια στην ιδέα της Ιντελλιγκέντσιας σαν καταλύτη της ιστορικής αλλαγής. Είναι καιρός να ρωτήσουμε μήπως αυτή ή προκατάληψη ενάντια στους διανοούμενους, πού είχε σαν αποτέλεσμα ενα κόμπλεξ κατωτερότητας των διανοουμένων, δεν ήταν ενας ουσιαστικός παράγοντας στην ανάπτυξη της καπιταλιστικής καθώς καΐ της σοσιαλιστικής κοινωνίας: στην ανάπτυξη καΐ εξασθένιση της αντίθεσης. Συνήθως οι διανοούμενοι οργάνωναν τους άλλους, όργάνωναν,τίς κοινοτητες. Σίγούρα δεν χρήσιμποιησαν την δυναμικότητά τους για να οργανωθούν οί ίδιοι, να διοργανωθούν οχι μόνο σε περιφερειακό, ή σε εθνικό, άλλα σε χώρο διεθνικό. Σύμφωνα με τη γνώμη μου αυτό είναι ενα από τα επείγοντα σημερινά καθήκοντα. Μπορούμε να ποΰμε δτι ή Ιντελλιγκέντσια είναι ο φορέας ιστορικής αλλαγής; Μπορούμε να ποδμε δτι σήμερα ή Ίντελλιγκέντσια είναι μια τάξη επαναστατική; Ή απάντηση πού θα ϊδινα είναι : "Οχι, δεν μποροδμε να το ποϋμε αυτό. Άλλα μπορούμε καΐ νομίζω οτι πρέπει να τονίσουμε,οτι η ιντελλιγκενσα εχει ενα αποφασιστηκο προπαραασκευαστικο ρολο, τιποτα περισσοτερο,αλλα νομιζω οτι και ειναι πολυ.Μονη της δεν ειναι και δεν μπορει να γινει ταξη επαναστατικη, αλλα σημερα, περισσοτερο ισως αο ποτε, μπορει να γινει ενας καταλυτης και να εχει μια λειτουργια προπαρασκευαστικη και οχι σιγουρα για πρωτη φορα,στην πραγματικοτητα αυτος ειναι ο τροπος που αρχιζει παντα η επανασταση. Γιατί από την ομάδα αυτή θά στρατολογηθούν  οί κάτοχοι αποφασιστικών θέσεων στην παραγωγική διαδικασία καΐ γι' αυτό εχουμε εδώ μια σίγου- ρη και σταθερή βάση. Αναφέρομαι σ' αυτό πού μπορεί να ονομαστή ο ολοένα πιο επιστημονικός χαρακτήρας της υλικής διαδικασίας στην παραγωγή, που χάρη σ' αυτόν αλλάζει ο ρόλος της ίντελλιγκέντσιας. Είναι ή ομάδα πού από αυτή θα στρατολογηθούν οι αποφασιστικοί κάτοχοι κρίσιμων θέσεων: επιστήμονες,


ερευνητές, τεχνικοί, μηχανικοί καΐ ψυχολόγοι ακόμα — γιατί ή ψυχολογία θα εξακολουθήσει να είναι κοινωνικά απαραίτητο όργανο είτε για την υποδούλωση, είτε για την απελευθέρωση.
Αυτή ή τάξη, ή ίντελλιγκέντσια, ονομάστηκε νέα εργατική τάξη. Νομίζω οτι ο ορός αυτός είναι στην καλύτερη περίπτωση πρόωρος. Δεν πρέπει να λησμονιέται οτι σήμερα αυτοί είναι οί μικροπρονομιοΰχοι του κατεστημένου συστήματος. Άλλα είναι ακόμα και ή ίδια ή πηγή των αντιθέσεων ανάμεσα στην απελευθερωτική δύναμη της επιστήμης και στην καταπιεστική και ύποδουλωτική της χρησιμοποίηση.
"Ενα από τα καθήκοντα της αντιπολίτευσης σήμερα είναι ή ενεργοποίηση και χρησιμοποίηση της καταπιεσμένης αντίθεσης, για να μπορέσει να δράση σαν καταλύτης άλλαγής, πράγμα πού παραμένει και πρέπει να παραμένει καθήκον πολιτικό.
Ή δουλειά μας είναι ή εκπαίδευση πάνω σε μια καινούργια βάση. Σήμερα, επειδή ή εκπαίδευση είναι και θεωρητική και πρακτική, και μάλιστα πολιτική πράξη, γίνεται. όλο και περισσότερο διάλογος, παρά διδασκαλία και εκμάθηση. Θα είναι αδύναμη αν δεν ξεπεράσει την αίθουσα διδασκαλίας, αν δεν ξεπεράσει το κολλέγιο, το σχολειό, το πανεπιστήμιο. Ή εκπαίδευση σήμερα πρέπει να περιλαμβάνει το μυαλό και το σώμα, το λογικό και τη φαντασία, τις διανοητικές κ α ί ενστικτώδεις ανάγκες γιατί ολόκληρη ή ΰπαρξη μας έγινε ένα υποκείμενο - αντικείμενο της πολιτικής και της κοινωνικής μηχανής.Καί το τονίζω, οχι να ρωτάμε αν θα πρέπει να πολιτικοποιηθούν τα σχολεια και τα πανεπιστήμια και το εκπαιδευτικό σύστημα ολόκληρο. Το εκπαιδευτικό σύστημα εχει πια πολιτικοποιηθεί. Μόνο να σας θυμίσω μιλώντας τον απίστευτα μεγάλο βαθμό της ανάμειξης για τις Η.Π.Α., των πανεπιστημίων στη διάθέση τεράστιων κονδυλίων (πού ξέρετε το είδος τους σε πολλές περιπτώσεις) άπο κρατικούς καΐ διάφορους μισοκρατικοΰς οργανισμούς.


Το έκπαιδευτικδ σύστημα είναι πολιτικοποιημένο, δεν είμαστε εμείς πού θέλουμε να το πολιτικοποιήσουμε. Αύτδ πού επιδιώκουμε ειναι μια αντιπολιτικη, ενάντια στην πολιτική του  κατεστημένου. Και πρέπει γι' _αύτό_ νά_ αντιμετωπισουμε_την κοινωνία σ' ολόκληροτο δικο της  χώρο στη μαζική κινητοποίηση. Πρέπει να αντιτάξουμε στήν υποβολή της υποδούλωσης την υποβολή της ελευθερίας. Πρέπει ο καθένας μας να προσπαθήσει να ξυπνήσει στον εαυτό του καΐ μετά στους άλλους την ένστικτώδικη ανάγκη για μια ζωή χωρίς φόβο, άποθηρίωση και βλακεία. Και πρέπει να προσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε την ένστικτώδικη καί συνειδητή απέχθεια για τις αξίες μιας αφθονίας πού σκορπίζει επιθετικότητα και καταπίεση σε ολο τον κόσμο.
Πριν τελειώσω θα ήθελα να πω τη γνώμη μου για τους Χίππις. Μου φαίνονται ένα φαινόμενο σοβαρό. "Αν συζητούσαμε για την ένστιχτώδικη απέχθεια απέναντι στις αξίες της κοινωνίας της αφθονίας νομίζω δτι εδώ μπορούμε να ψάξουμε καί θα τη βρούμε. Άλλα νομίζω οτι οί Χίππις, καθώς και κάθε αντικομφορμιστικό κίνημα της αριστεράς, είναι διασπασμένοι. Υπάρχουν δυο τμήματα, κόμματα ή τάσεις. Το μεγαλύτερο μέρος είναι άπλο μασκάρεμα καί προσωπική γελοιοποίηση, καί γι' αυτό, όπως υπόθεσε ο Γκεράσσι, τέλεια αβλαβές στην πραγματικότητα, συμπαθητικό καί γοητευτικό σε πολλές περιπτώσεις άλλα καί τίποτα άλλο πέρα άπδ αυτό. Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Υπάρχει στους Χίππις καί ιδιαίτερα σε τέτοιες τάσεις οπως οί Ντίγγίρς καί οί Προβο ενα σύμφυτο πολιτικδ στοιχείο — περισσότερο στις Η.Π.Α. παρά εδώ.
Είναι στην πραγματικότητα ή εμφάνιση νέων ένστικτώδικων αναγκών καί αξιών. Τπάρχει αυτή ή εμπειρία, καί υπάρχει μια καινούργια ευαισθησία απέναντι στην ικανή καί παράφρονη λογικάτητα. Τπάρχει ή άρνηση να ακολουθήσουν τους κανόνες ένος άκαμπτου παιχνιδιού, ένος παιχνιδιού πού άπο την αρχή ξέρει κανείς οτι είναι άκαμπτο, καΐ ή εξέγερση ενάντια στην καταναγκαστική καθαρότητα της πουριτανικής ηθικής καΐ στην επιθετικότητα πού γέννησε ή πουριτανική αυτή ηθική δπως βλέπουμε σήμερα, ανάμεσα στα αλλά, καΐ στο Βιετνάμ.


Το τμήμα τουλάχιστον των Χίππις πού συνενώνει κάπως την σεξουαλική, ηθική καΐ πολιτική εξέγερση, ακολουθεί στην πραγματικότητα μια μη επιθετική μορφή διαβίωσης: Μια επιδίωξη επιθετικής μη επιθετικότητας πού πετυχαίνει, τουλάχιστον θεωρητικά, την επίδειξη αξιών διαφορετικών σε ποιότητα, μια επανεκτίμηση των αξιών.
"Ολη ή εκπαίδευση σήμερα είναι θεραπεία: θεραπεία με την εννοια της απελευθέρωσης του ανθρώπου με όλα τα γνωστά από μια κοινωνία πού μέσα της   αργά ή γρήγορα θα μεταμορφωθεί σε κτήνος, ακόμα κι' αν δεν το αντιλαμβάνεται πια. Μ' αυτή την εννοια ή εκπαίδευση είναι θεραπεία καΐ ή θεραπεία σήμερα είναι ή πολιτική θεωρία και πρακτική.  Τί είδος πολιτικής πρακτικής; Αυτό εξαρτάται αποκλειστικά από την κατάσταση. Είναι αφάνταστο το οτι θα το συζητήσουμε  εδώ λεπτομερειακά. Σάς Θυμίζω μόνο   τις διάφορες  δυνατότητες των διαδηλώσεων, την άνακάλυψη ευέλικτων μορφών διαδήλωσης πού θα τα βγάλουν πέρα  με τη βία πού χρησιμοποιεί το κατεστημένο, τα μπουκοτάζ  καΐ πολλά αλλά — οτιδήποτε μπορεί να χρησιμοποιηθεί άρκει να εχει μια λογική πιθανότητα   να δυναμώσει τις δυνά μεις της αντίθεσης.
Μπορούμε να προετοιμαστούμε γι' αυτό σαν καθηγητές, σαν σπουδαστές. Λέω ξανά οτι ο ρόλος μας είναι περιορισμένος, δεν είμαστε μαζικό κίνημα και δεν πιστεύω οτι στο κοντινό "μέλλον θα δοΰμε ενα τέτοιο κινήμα.
Θα ήθελα να προσθέσω μερικές λέξεις γύρω από τον λεγόμενο Τρίτο Κόσμο. Δεν μίλησα για τον Τρίτο Κόσμο γιατί το θέμα μου ήταν αποκλειστικά ή απελευθέρωση άπο την κοινωνία της αφθονίας. Συμφωνώ, απόλυτα με τον Πώλ Σουήζυ δτι χωρΙς την τοποθέτηση της κοινωνίας της αφθονίας στο πλαίσιο του Τρίτου Κόσμου δεν γίνεται αυτή κατανοητή. Πιστεύω επίσης οτι αυτή τη στιγμή ή εμφαση μας πρέπει να δοθή στίς προηγμένες βιομηχανικές κοινωνίες χωρίς να ξεχνάμε δτι κάνουμε οτιδήποτε μπορούμε καΐ με οποιονδήποτε τρόπο μπορούμε για να υποστηρίξουμε, θεωρητικά και πρακτικά, τον απελευθερωτικό αγώνα στις νέο - αποικιακές χώρες, πού αν δεν αποτελεί την τελική απελευθερωτική δύναμη, συμβάλλει πάρα πολύ σ' αυτή καθώς καΐ Ιχει ύπολογίσημη συμβολή στη μεγάλη εξασθένηση καΐ αποσύνθεση του παγκόσμιου - ιμπεριαλιστικού συστήματος.


Ό ρόλος μας σαν διανοούμενων είναι ενας ρόλος περιορισμένος. Δεν πρέπει για κανένα λόγο να υποκύψουμε σε οποιες ψευδαισθήσεις. Άλλα θα ήταν ακόμα χειρότερο να υποκύψουμε στην πολύ εξαπλωμένη ηττοπάθεια πού βλέπουμε γύρω. Σήμερα ο προπαρασκευαστικός ρόλος είναι άπαραίτητος. Πιστεύω οτι δεν είμαι πολύ αΙσιόδοξος — γενικά δεν ίχω τη φήμη οτι είμαι πολύ αΙσιόδοξος — οταν λέω οτι μπορούμε πια να δούμε τα σημάδια οχι μόνο του οτι αυτοί άρχισαν να φοβούνται καί να ανησυχούν, άλλα τις πολύ πιο συγκεκριμένες αδυναμίες τοδ συστήματος. "Ας συνεχίσουμε λοιπόν οπως μπορούμε — οχι ψευδαισθήσεις αλλά ακόμα περισσότερο, οχι ηττοπάθεια.





Δε μπορεις σε κανενα να <<δωσεις>> την ανεξαρτησια του, γιατι ολοι οι ανθρωποι γεννηθηκαν ελευθεροι.
      Στοκλυ  Καρμαικλ

Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΝΕΙΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ

Κυριακή, 20 Δεκεμβρίου 2009
Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΝΕΙΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ: Η ΑΦΟΣΙΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΔΕΜ

ΕΝΑ ΖΗΤΗΜΑ ΧΡΟΝΟΥ
Για να αποκτήσουμε την επιθυμία να είμαστε ελεύθεροι και να αναζητήσουμε την
κοινότητα και την ελευθερία, πρέπει να αναγνω¬ρίσουμε ότι πίσω από τους
διαφορετικούς τρόπους σκέψης βρίσκο¬νται οι παραδοχές που αφορούν τον χρόνο. Το
πώς γίνεται αντιλη¬πτός ο χρόνος, καθορίζεται από αυτό που οι άνθρωποι θεωρούν
εφικτό, από το πώς ρυθμίζουν την καθημερινή ζωή τους και πώς αγωνίζονται για
αυθεντικότητα. Ενώ όλες οι αναζητήσεις πραγμα¬τεύονται ή θεωρούν δεδομένο το
ζήτημα του χρόνου και τελικά το ον ή την ύπαρξη, ο χρόνος, μέσα στα πλαίσια του
καπιταλισμού της μηχανής και της επιστήμης της γιγαντοανάπτυξης, συλλαμβάνεται
από την φαντασία και έχει νόημα μόνο σαν μια ευθεία γραμμή. Ο χρόνος είναι
γραμμικός. «Το παρόν συλλαμβάνεται από την φαντα¬σία σαν ένα σημείο που κινείται
διαρκώς προς τα εμπρός, ενώ το παρελθόν αποτελείται από σημεία προς τα αριστερά
του παρόντος, και το μέλλον από σημεία προς τα δεξιά αυτού που αυτήν την στιγμή
είναι παρόν.»1
Αυτή η γραμμική αντίληψη του χρόνου αντλείται από μηχανικά πρότυπα, επινοημένα σε μια περίοδο της Ιστορίας κατά την οποία η κίνηση των μηχανών υποσχόταν ένα λαμπρό μέλλον μέσω ενός παρόντος σκληρής δουλειάς. Το να αντιλαμβάνεται κανείς τον χρόνο μ’ αυτόν τον τρόπο, σημαίνει ότι περιορίζει την αντίληψη των πολύ¬τιμων εμπειριών του στον χώρο του επιστημονικού προτύπου, ένα εξαιρετικά περιορισμένο πρότυπο ζωής, διότι αντιμετωπίζει τον χρόνο ως εξωτερικό προς τα ανθρώπινα πεπραγμένα. Η γραμμική απεικόνιση τοποθετεί την ανθρώπινη εμπειρία στην σφαίρα του αφηρημένου. Δεν υπάρχει παρουσία στον χώρο, διότι δεν υπάρχουν πραγματικές σχέσεις με τους άλλους· ο άνθρωπος είναι πάντοτε απών! Η γραμμική απεικόνιση ισοπεδώνει την ανθρώπινη ιστορία και εμπειρία. Υποβιβάζει την ανθρώπινη έκφραση σ’ ένα μηχανι¬στικό, επιφανειακό, άψυχο επίπεδο. Το να αποδέχεται κανείς αυτήν την αντίληψη, ισοδυναμεί, τελικώς, με το να τάσσεται ενάντια στον αγώνα του ανθρώπου και να αρνείται την αναγνωρισμένη αξία του.
Η αποδοχή του γραμμικού προτύπου σημαίνει αποδοχή του γεγο¬νότος ότι, εφ’ όσον η γραμμή δεν εκτείνεται στο άπειρο, κανείς δεν μπορεί πότε να «φθάσει» ή να «είναι» κάπου. Η ευτυχία και η ελευ¬θερία δεν είναι ποτέ μια χειροπιαστή πραγματικότητα και, ως εκ τού¬του, ποτέ κανείς δεν είναι ελεύθερος από αυτό που ενδεχομένως του επιφυλάσσει η μοίρα. Η ευτυχία και η ελευθερία αποτελούν πάντα μια σειρά εμπειριών που θα υπάρξουν, αλλά που πάντα κατορθώνουν να ξεφύγουν από το παρόν. Είναι μια σειρά εμπειριών που απαιτεί το διαρκές ανικανοποίητο από το παρόν, που υπαινίσσεται ότι το παρόν δεν μπορεί να μεταβληθεί ή να αλλάξει παρά μόνο ελάχιστα κάθε φορά, στα πλαίσια της αιτιακής αλυσίδας της προόδου. «Είμαστε τόσο βαριά φορτωμένοι με τα ερείπια του παρελθόντος», γράφει ο Μπούκτσιν, «και τόσο γεμάτοι με τις δυνατότητες του μέλλοντος, ώστε η αποξένωσή μας από τον κόσμο αγγίζει τα όρια της οδύνης».2 Η πραγμάτωση ενός ανθρώπου ως δημιουργού, ποιητή, καλλιτέχνη που δεν χρειάζεται να καταστρέφει για να ζει, να υπάρχει, να δημιουργεί και να είναι ικανοποιημένος, παραμένει στο επίπεδο της φαντασίας.  Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει ποτέ χρόνος γι’ αυτήν!
Σε αντίθεση προς αυτό το μηχανικό πρότυπο του χρόνου βρίσκε¬ται η επιλογή του να δίνεται απόλυτη προτεραιότητα στο παρόν. Το να είναι κανείς άνθρωπος, το να είναι ευαίσθητος απέναντι σε ό,τι κρύβει βαθιά στην ψυχή του ο ίδιος αλλά και οι άλλοι, σημαίνει ότι πρέπει να είναι παρών κι όχι να ζει με την σκέψη στο μέλλον ή να βασίζει την ύπαρξή του σε μελλοντικά ενδεχόμενα τα οποία, ενώ μπορεί να πραγματοποιηθούν, αυτό συμβαίνει πάντα σε χρόνο διαφορετικό από το τώρα. Μόνο στο παρόν διεξάγεται ο αγώνας για να είναι κανείς άνθρωπος· μόνο στο παρόν βρίσκεται η δυνατότητα να είναι κανείς άνθρωπος. Το να σκεπτόμαστε με όρους του παρελ¬θόντος ή του μέλλοντος, σημαίνει ότι σκεπτόμαστε έξω από το παρόν και ότι ξεφεύγουμε από την ανθρώπινη κατάσταση. (Η εστίαση στο παρόν συνδέεται φυσικά με την προηγούμενη ζωή και την μέλλουσα κοινωνική ύπαρξή μας. Η μη γραμμική αντίληψη του χρόνου και η κοινωνική, συλλογική αίσθηση του μέλλοντος, σημαί¬νουν ότι πρέπει να διατηρήσουμε το περιβάλλον της γης γι’ αυτούς που έπονται, και να δράσουμε όχι μόνο προς το συμφέρον όλων των παιδιών μας αλλά και των παιδιών των παιδιών μας.)
Πολλοί από μας κατατρύχονται από ερωτήματα όπως πώς ήταν τα πράγματα στο παρελθόν ή πώς θα μπορούσαν να είναι, παρακάμπτο¬ντας το παρόν και την δυνατότητα σύναψης σχέσεων στοργής. Ουσιαστικά βρισκόμαστε εκτός τόπου!
Κατατρυχόμαστε τόσο πολύ από τις σκέψεις για το μέλλον ώστε οι μελλοντικές δυνατότητες να «διασφαλίζουν» ότι θα είμαστε παρό¬ντες στο μέλλον. Αλλά το να είμαστε τώρα απόντες, σημαίνει ότι η κοινότητα δεν είναι τώρα εφικτή, επειδή οι σχέσεις στοργής δεν είναι τώρα εφικτές. Το ότι πολλοί στην κοινωνία μας μιλούν για το «σοκ του μέλλοντος», είναι αποκαλυπτικό διότι το μέλλον σοκάρει μόνο όταν το παρόν σοκάρει, όταν δεν υπάρχει παρόν άξιο να συζητηθεί, όταν το παρόν δεν έχει σχεδόν καμία αξία.
Μια μεγαλύτερη εστίαση στο παρόν δεν αντιπροσωπεύει απλώς την μετάβαση από ένα χρονικό σημείο σε κάποιο άλλο (ο χρόνος δεν έχει σημεία), αλλά μια αλλαγμένη κατάσταση του πνεύματος που επηρεάζει τις εσωτερικές κι εξωτερικές σχέσεις. Στο παρόν κανείς δημιουργεί, συνάπτει σχέσεις, ενεργεί και είναι· το τώρα είναι πραγ¬ματικό και σημαντικό. Το μέλλον είναι άγνωστο και απροσδιόριστο, όπως θα είναι πάντα. Αυτό που έχει σημασία είναι η ποιότητα της ζωής στο παρόν. Δεν μπορούμε να δεχτούμε την ύπαρξη της κυριαρ¬χίας της εξωτερικής εξουσίας ή της ιεραρχίας και τις επαγγελίες τους για μελλοντική βελτίωση, ελευθερία και απαλλαγή από την εξουσία. Για να είναι κανείς παρών, πρέπει να απορρίπτει τα μέσα που είναι εξωτερικά προς την ανθρώπινη εμπειρία. Η εξωτερική εξουσία και η ιεραρχία, όπως εμφανίζονται στους θεσμούς του καπιταλιστικού κράτους και σε εκείνους του κράτους της κομματικής δικτατορίας, ενισχύουν τις αφηρημένες σχέσεις και καταπνίγουν την δύναμη να είναι κανείς παρών για τον εαυτό του και τους άλλους. Η κοινότητα, μια ζωή πραγματικής συμμετοχής μέσω σχέσεων, δεν είναι ποτέ εφι¬κτή στα πλαίσια τέτοιων διευθετήσεων.
Οπωσδήποτε, μερικές φορές είναι ανάγκη να παρουσιαστούν τα ιστορικά γεγονότα. Εν τούτοις, δεν είναι απαραίτητο ούτε να περι¬γράφουμε ούτε να βιώνουμε τα ανθρώπινα γεγονότα μέσω ενός προτύπου γραμμικού, μελλοντικής προόδου ή επιστημονικού. Μέσω του γραμμικού προτύπου επιχειρείται να εξαλειφθεί ο χρόνος· εν ονόματι της προόδου, τελικά υπονομεύεται η ανθρώπινη ύπαρξη.3 Όμως, στα πλαίσια της κοινότητας, μπορεί κανείς να επιλέξει να είναι παρών στην εμπειρία, να είναι παρών ενώπιον αυτών που ενδιαφέρονται αρκετά να είναι παρόντες ενώπιόν μας, και να ανα¬νεώνει αυτήν την παρουσία. Σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο, το όποιο ζήτημα «παρέκκλισης» παύει πλέον να είναι ατομικό και εντάσσεται στα πλαίσια μιας ηθικής κοινού νοήματος και συλλογικής ευθύνης, διότι όλοι είναι υπεύθυνοι για τα γεγονότα του παρόντος και την δημιουρ¬γία τους. Μια κοινή εμπειρία μέσω μιας κοινής παρουσίας γεννά στοργή· μια κοινή παρουσία προσδίδει νόημα σε μια ηθική κοινής ευθύνης. Η εξουσία να «επιβάλλεις», υφίσταται μόνο στο μέτρο που υπάρχει και διαιωνίζεται η εξουσία να είναι κανείς παρών. Δεν χρειάζεται «επιβολή» για να είναι κανείς παρών, διότι η δύναμη του εαυτού σε πράξεις δημιουργίας, στην πράξη τού να είναι κανείς παρών, είναι μεγαλύτερη και εμπεριέχει περισσότερο νόημα για τα άτομα από ό,τι οποιαδήποτε εξωτερική δύναμη ή θεσμική διευθέ¬τηση. Η δύναμη της κοινότητας και της συλλογικής παρουσίας υπερβαίνει κατά πολύ την ιεραρχία ή την «επιβολή», καθιστώντας την περιττή.
Στα πλαίσια της κοινότητας, οι άνθρωποι μπορούν να καταδυθούν στην αλληλεξαρτώμενη προσωπική και συλλογική τους ιστορία και να την προβάλλουν στο μέλλον, διότι το παρόν είναι σημαντικό, ευτυχές και ασφαλές. Μπορούν να βρουν νόημα στο παρελθόν διότι το παρελθόν οικοδομείται στο παρόν, αλλά και να χαράξουν τις δυνατότητες για το μέλλον. (Όταν λέμε ότι το παρελθόν οικοδομείται στο παρόν, εννοούμε ότι οι εμπειρίες του παρελθόντος ερμηνεύονται, αναπλάθονται και αποκτούν το νόημά τους με όρους των σχέσεων που τώρα διατηρούν οι άνθρωποι.) Μόνο όταν το παρόν δεν είναι ασφαλές ή σημαντικό (χρονικά), υπάρχει μια κίνηση προς το παρελ¬θόν ή προς το μέλλον, την οποία η ιεραρχία προσπαθεί να ελέγξει.
Το παρόν γιορτάζει με ιδιαίτερη ένταση «τις στιγμές κατά τις οποίες το παρελθόν
ενδυναμώνει το παρόν, καθώς κι εκείνες στις οποίες το μέλλον αποτελεί επιτάχυνση
αυτού που υπάρχει τώρα».4
Η ανθρώπινη δημιουργικότητα απορρέει από την ανθρώπινη εμπειρία. Στο παρόν βιώνουμε ό,τι συλλαμβάνουν οι αισθήσεις μας και είμαστε ευαίσθητοι απέναντί του.  Δεν βιώνουμε μια δεδομένη πράξη, ένα αίσθημα ή μια σκέψη, με όρους αυτού που έχει συμβεί στο παρελθόν, αλλά βιώνουμε αυτήν την πράξη, το αίσθημα ή την σκέψη, όπως αποκαλύπτονται στο παρόν. Στο παρόν μπορούμε να ξεφύγουμε από τον εξωτερικό προγραμματισμό που μας περιορίζει, καθιστώντας μας ένα παθητικό συστατικό της εμπειρίας. Ο Τζων Κέϊτζ περιέγραψε αυτήν την εμπειρία στην μουσική ως την ανάγκη να ακούει κανείς αυτό που υπάρχει, να είναι ευαίσθητος απέναντι σ’ αυτό που είναι παρόν για τ’ αυτιά, να μην ακούει μια δεδομένη νότα με όρους αυτού που προηγήθηκε, αλλά να ακούει το μουσικό κομ¬μάτι όπως αυτό αποκαλύπτεται στο παρόν. Το παρόν είναι λοιπόν καιρός για δράση, για μουσική δημιουργία, για να εισχωρήσει κανείς στην δημιουργική διαδικασία και να αποτελέσει μέρος της. Είναι μια απελευθερωτική εμπειρία για το άτομο, είναι μια απελευθέρωση της οικολογίας του ατόμου μέχρι τα φυσικά συστατικά της. Είναι η ανα¬γνώριση ότι δεν χρειάζεται να καταστραφεί τα προσωπικό περιβάλ¬λον για να δημιουργήσουν οι άνθρωποι ως καλλιτέχνες.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ: Η ΓΡΑΜΜΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΥ
Η ιστορία της ανθρωπότητας, όπως παρουσιάζεται από τις κοινω¬νικές επιστήμες, είναι συχνά μια ιστορία μονογραμμικής προόδου. Πιστεύεται ότι οι ιστορικές δυνάμεις προσέφεραν την πολιτική, οικονομική και ψυχολογική βάση για την επέκταση της ελευθερίας και της αυτονομίας. Η ελευθερία και η προσωπική αυτονομία έχουν καταστεί εφικτές μόνο μέσω της βραδείας προόδου, του εκσυγχρονι¬σμού και του σημαντικού ελέγχου του συναισθήματος από την λογική. Η προσωπική αυτονομία γίνεται η δύναμη για να αναγνωρί¬σει κανείς τον αντικειμενικό κόσμο και να κάνει την επιλογή του μέσα σ’ αυτόν, λογικά και ανεξάρτητα από τις ανακολουθίες της διαίσθησης και των ιστορικά προσδιορισμένων μύθων της εξουσίας.
Στα πλαίσια αυτής της θεώρησης της προοδευτικής ορθολογικο¬ποίησης, οι σημαντικότερες πηγές δυσαρέσκειας και κοινωνικής δράσης (επανάσταση) υπήρξαν: 1) η απαίτηση για αυτονομία από την εξουσία –την πολιτική, την οικονομική, την θρησκευτική και τελικά την ψυχική· 2) η απαίτηση για συμμετοχή σε όλα τα θεσμικά επίπεδα· και 3) η σύγκρουση που προκύπτει από τις αντιτιθέμενες επιθυμίες επέκτασης ή περιορισμού των βάσεων συμμετοχής στην κοινωνία.5 Ο Βάϊνσταϊν και ο Πλατ υποστηρίζουν ότι:
«Η οργάνωση θεσμικών δομών (αγοράς), στα πλαίσια των οποίων θα μπορούσαν να
διατηρηθούν οι εξαιρετικά περίπλοκες και απαιτητικές αυτόνομες δραστηριότητες
–πάνω στην ανα¬γκαία βάση της αυτοπειθαρχίας, της λογικής και της απόρριψης του
συναισθήματος– νομιμοποίησε την δημόσια έκφραση μιας υψηλού βαθμού επιθετικής
συμπεριφοράς. Η ανάγκη να επιδει-κνύει κανείς μονίμως μια έντονη, «αντρική»
δραστηριότητα, και η ικανότητα να χαρακτηρίζει άλλους ανίκανους γι’ αυτήν,
προσέφεραν την ψυχολογική βάση των εκμεταλλευτικών σχέ-σεων. Ωστόσο, αυτή η
αρνητική συνέπεια έχει επισκιάσει την θετική συμβολή του κινήματος για αυτονομία
που θα διαχώριζε το άτομο από την εξουσία (από την παθητική και πειθήνια
αφο-σίωση σε σημαντικές μορφές του παρελθόντος), έτσι ώστε τα αντικείμενα και οι
πράξεις να μπορούν να εκτιμηθούν βάσει κάποιου βαθμού ανεξάρτητου ελέγχου. Αυτό
αποτελεί την απο-φασιστική δοκιμασία κάθε επαναστατικής δραστηριότητας, διότι η
ελευθερία δεν έχει νόημα αν δεν είναι η ελευθερία τού να επι-λέγεις τα
αντικείμενα με τα οποία θέλεις να συνδεθείς, και αυτό δεν γίνεται εφικτό παρά
μόνο αφού κοπούν οι δεσμοί εξάρτησης από την εξουσία».6
Η θεώρηση της προοδευτικής ορθολογικοποίησης δεν βλέπει την ιστορική συμβολή της μεσαίας τάξης ούτε στις παραγωγικές της δυνατότητες, ούτε στην αφοσίωσή της στην λογική, αλλά μάλλον στην ζωτικής σημασίας ρήξη της με την εξουσία σε όλα τα επίπεδα δραστηριότητας (θρησκεία, πολιτική, οικονομία, οικογένεια). Θεω¬ρείται δεδομένο ότι αυτή η ρήξη προκλήθηκε από την δημιουργία και την ανάπτυξη αφηρημένων σχέσεων, μια κατάσταση εξ αιτίας της οποίας η εξουσία μπορούσε να αντιμετωπιστεί με κάποιον ανεξάρτητο τρόπο, δηλαδή μέσω της ανάπτυξης γραπτών νομικών κωδίκων και γραφειοκρατικών τυπικών κανονισμών. Αυτά γίνονται τα μέσα για την επίτευξη του επιθυμητού βαθμού ελευθερίας. Οι επαναστατικές απόπειρες για απελευθέρωση από την οικονομική εκμετάλλευση, μέσω της κατάκτησης του ελέγχου των οικονομικών και πολιτικών θεσμών, αντιμετωπίζονται ιστορικά ως αδύνατες. Παρομοίως, οι επαναστατικές απόπειρες για απελευθέρωση από την οικονομική εκμετάλλευση και την πολιτική ιεραρχία αντιμετωπίζο¬νται ως ιστορικά ανύπαρκτες. Καθώς η ελευθερία δεν είναι παρά μια μελλοντική επιθυμία ή ένα όνειρο για τους προοδευτικούς και τους λογικούς, δεν μπορεί να υπάρξει θέση για εκείνους που πιστεύουν στο παρόν, ούτε να δοθεί αξιοπιστία στην ύπαρξη ή στους αγώνες τους. Η θεώρηση του προοδευτικού εκσυγχρονισμού συνοψίζεται από τους Βάϊνσταϊν και Πλατ ως:
«Η προσπάθεια αντιμετώπισης των προβλημάτων της επιθετικό-τητας, των συγκρούσεων
και της εκμετάλλευσης, με βάση τον εξουσιαστικό έλεγχο των οικονομικών και των
πολιτικών θεσμών, ήταν μοιραίο να καταλήξει σε οπισθοδρομικές κοινωνι-κές
μορφές, επειδή δεν υπήρχαν οι απαραίτητες για την στήριξη της αυτόνομης
δραστηριότητας ταυτοποιήσεις και εσωτερικεύ-σεις, ενώ ο έλεγχος πάνω σε μια
χαοτική εσωτερική και εξωτερική κατάσταση επαναστατικής αλλαγής, μπορούσε να
επιτευχθεί μόνο με την συστηματική χρήση βίας. Επιπλέον, οι εξουσιαστικές
σχέσεις έπρεπε να στηρίζονται ακόμη στην παρα-δοσιακή παθητικότητα, εξάρτηση και
υποταγή. Εν τούτοις, κάθε εξέλιξη προς ανώτερα επίπεδα κοινωνικής ύπαρξης,
πρέπει να βασίζεται στον τερματισμό της παραδοσιακής αφοσίωσης προς την εξουσία,
και αυτό, πάνω απ’ όλα, πέτυχε η μεσαία τάξη στην σύγχρονη εποχή».7
Από αυτήν την προοπτική, η ιστορία της ανθρωπότητας παρου¬σιάζει τις σχέσεις με την εξουσία σαν να έχουν «εξελιχθεί από μια προ-οιδιπόδεια έμφαση στην παθητικότητα και την εξάρτηση, σε μια οιδιπόδεια έμφαση στην ανταγωνιστική αυτονομία –μια θέση που βασίζεται σε σημαντικό βαθμό στον έλεγχο του συναισθήματος από την λογική».8 Υπήρξε κάποια πρόοδος, λένε. Με την περαιτέρω δομική αλλαγή της κοινωνίας, αυτές οι σημερινές σχέσεις με την εξουσία, θα συνεχίσουν να εξελίσσονται προς μια κατεύθυνση «αδελφοσύνης», με μικρότερη έμφαση στον επιθετικό ανταγωνισμό και μεγαλύτερη στις συναισθηματικές δεσμεύσεις.9 Ξανά και ξανά, η απαλλαγή από την εξουσία «μετατίθεται στο μέλλον» και η ζωή εξε¬λίσσεται ποιοτικά προς το καλύτερο. Η ειρωνεία εδώ είναι ότι πάντα περιμένουμε τα άτομα να γίνουν ελεύθερα και να γίνουν άνθρωποι σε έναν άλλον τόπο και χρόνο. Στην πραγματικότητα, στο παρόν όλα γίνονται ά-χωρα και ά-χρονα.  Τα πεπερασμένα και σχετικά χαρακτη¬ριστικά του ανθρώπου απορρίπτονται –κάτι που τελικά στηρίζει έναν εξωανθρώπινο προσδιορισμό του ανθρώπου και διατηρεί την ελευ¬θερία σαν μια ευχή και όχι σαν τωρινή πραγματικότητα.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ: ΜΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΓΡΑΜΜΙΚΗΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ
Το μονογραμμικό πρότυπο αντικρούεται ακόμη και από τα επι¬χειρήματα στα οποία στηρίζεται το προοδευτικό πρότυπο της ανθρώπινης ιστορίας. Σύμφωνα με τους ισχυρισμούς των Βάϊνσταϊν και Πλατ, για παράδειγμα, στο κίνημα για αυτονομία κυριάρχησαν οι εκμεταλλευτικές σχέσεις. Για μερικούς κριτικούς της θεώρησης της ανθρώπινης προόδου, το κεντρικό γεγονός της πρόσφατης ιστορίας είναι ότι η ελευθερία και η προσωπική αυτονομία έχουν καταστεί πιό επισφαλείς από ποτέ.  Σύμφωνα με τον Λας, ο ίδιες ιστορικές δυνά¬μεις που προσέφεραν την πολιτική, οικονομική και ψυχολογική βάση μιας άνευ προηγουμένου επέκτασης της ελευθερίας και της αυτονο¬μίας, επιδίδονται τώρα στην ίδια τους την υπονόμευση.10 Καταλή¬γουμε να συνειδητοποιήσουμε, έστω και εμμέσως, ότι, ενώ η ανθρώ¬πινη πρόοδος μπορεί να είναι απεριόριστη, ο ρόλος του κατακτητή και εκμεταλλευτή της φύσης είναι σαφώς περιορισμένος.11 Ο Λας υποστηρίζει:
«Μη όντας πλέον σε θέση να στρέψει τις πλάτες της στην ψυχική ερήμωση που μας
περιβάλλει, όπως τυπικά επιχείρησε να κάνει, η κοινωνική επιστήμη προσπαθεί να
την δικαιολογήσει ως τίμημα της προόδου. Αποδίδει στην ελευθερία τα συμπτώματα
της νέας ψυχικής υποδούλωσης. Ωραιοποιεί το χάος ως “πλου¬ραλισμό”, την ηθική
κατάπτωση ως επέκταση της “προσωπικής επιλογής” και τον ναρκισσισμό ως
αυτονομία. Μ’ αυτόν τον τρόπο, προσπαθεί να διαβεβαιώσει τον εαυτό της και τους
ανα¬γνώστες της ότι ο εκσυγχρονισμός προχωρά σύμφωνα με το σχέδιο».12
Εν αντιθέσει προς την θεώρηση του προοδευτικού εκσυγχρονι-σμού της Ιστορίας, o Λας αισθάνεται ότι ο πραγματικά σημαντικός παράγοντας της ιστορικής εξέλιξης της αυτονομίας ήταν η συναι¬σθηματική ισχυροποίηση της οικογενειακής ζωής μέσα στην αστική οικογένεια, που ενδυνάμωσε την ταυτοποίηση του παιδιού με τους γονείς του. «Αυτό όξυνε αμέσως τον αγώνα που ήταν απαραίτητος για την επίτευξη της αυτονομίας, και του πρόσφερε μια ισχυρότερη βάση, επιβάλλοντας στο άτομο να αναπτύξει εσωτερικές διεξόδους αντί να βασίζεται στην έξωθεν καθοδήγηση.»13 Καθώς όμως η οικο¬γένεια άλλαξε, όσον αφορά τις σχέσεις της με τον έξω κόσμο, αυξή¬θηκε και το ψυχικό κόστος αυτής της έντονης κοινωνικοποίησης. Η οικογένεια έγινε το καταφύγιο, το ιδιωτικό άσυλο, το κέντρο ενός νέου είδους συναισθηματικής-συγκινησιακής ζωής, μια νέα οικειό¬τητα και εσωτερικότητα. Ο Λας βεβαιώνει ότι:
«Από την στιγμή που εμφανίστηκε στην Ιστορία η αντίληψη της οικογένειας ως
καταφύγιο, οι ίδιες δυνάμεις που γέννησαν την νέα εθελούσια απομόνωση, άρχισαν
να την διαβρώνουν. Τον 19ο αιώνα, η λατρεία του σπιτιού στο οποίο η γυναίκα
υπηρε¬τούσε τον εξαντλημένο [από την εργασία] σύζυγό της, αποκαθι¬στούσε την
ψυχική φθορά που προκαλούσε η αγορά, προφύ¬λασσε τα παιδιά από την φθοροποιό
επιρροή της και εξέφραζε την ελπίδα στην οποία ανέκαθεν στηριζόταν η αστική
κοινωνία –ότι οι ιδιωτικές απολαύσεις μπορούν να αναπληρώσουν τις απώλειες που
υφίσταται κανείς στην σφαίρα της εργασίας. Όμως, ο μηχανισμός της οργανωμένης
κυριαρχίας, ο οποίος είχε απογυμνώσει από κάθε ενδιαφέρον την εργασία και
υποβιβάσει την ζωή των πολιτών σ’ ένα ανταγωνιστικό, ελεύθερο για όλους πεδίο,
σύντομα οργάνωσε τον ίδιο τον «ελεύθερο χρόνο» ως βιομηχανία. Η λεγόμενη
ιδιωτικοποίηση της εμπειρίας συμβά¬διζε με μια άνευ προηγουμένου επίθεση κατά
της εθελούσιας απομόνωσης. Η ένταση μεταξύ οικογένειας και οικονομικού και
πολιτικού καθεστώτος, το οποίο στα πρώτα στάδια της αστικής κοινωνίας είχε
προστατεύσει τα μέλη της οικογένειας από όλες τις συνέπειες της αγοράς,
υποχώρησε σταδιακά».14
Όσον αφορά τα περισσότερα παιδιά, η κατάσταση σήμερα δεν είναι ποιοτικά διαφορετική:
«Σήμερα, η ομάδα των συνομηλίκων μυεί από νωρίς το παιδί στις απατηλές
απολαύσεις της κατανάλωσης, ενώ η οικογένεια, αποστραγγισμένη από την
συναισθηματική ένταση που συνήθως χαρακτήριζε τις σχέσεις μεταξύ των μελών της,
το εξοικειώνει κοινωνικά με τις αβασάνιστες, ανούσιες σχέσεις που επικρατούν και
στον έξω κόσμο. Στα προηγούμενα στάδιά του, ο καπιταλι-σμός περιόρισε στο
ελάχιστο την σύγκρουση μεταξύ οικογένειας και κοινωνίας. Ενώ παλαιότερα η
οικογένεια μετέδιδε τις κυρί-αρχες αξίες, προσέφερε όμως αναπόφευκτα στο παιδί
την εικόνα ενός κόσμου που τις ξεπερνούσε, μια εικόνα που αποκρυσταλ-λωνόταν στο
πλούσιο σκηνικό της μητρικής αγάπης, σήμερα ο καπιταλισμός έχει εξαλείψει ή,
έστω, αμβλύνει αυτήν την αντί-φαση. Με την βοήθεια της βιομηχανίας της υγείας,
των ΜΜΕ, της μονολιθικής εθνικής κουλτούρας, καθώς και της αντεστραμ¬μένης
εικόνας της, της αντικουλτούρας, η οικογένεια γεννά έναν τύπο προσωπικότητας,
προετοιμασμένο όχι για “επιτεύγματα”, όπως δέχονται οι παρσονιανοί, αλλά για
άμεση ικανοποίηση των ενστίκτων του, κοντολογίς, τον τέλειο καταναλωτή».15
Το σημερινό αστόπαιδο όχι μόνο είναι καταναλωμένος κατανα¬λωτής, αλλά, πολύ περισσότερο, η επιθυμία να είναι ελεύθερο, η επέκταση της αυτονομίας και της επιλογής περιορίζεται στον κατα¬ναλωτικό ναρκισσισμό όχι αποκλειστικά πραγμάτων αλλά και προσώπων. Κάποιος επιβιώνει και έχει αξία συμβιώνοντας με τα υλικά και τα πρόσωπα που ορίζονται ως τμήμα του αντικειμενικού κόσμου, του κόσμου εκεί έξω, του κόσμου χωρίς συναίσθημα. Ο εσώτερος εαυτός ενός ανθρώπου, η αίσθησή του περί αξίας, ισοδυ¬ναμεί με την καταναλωτική του δυνατότητα. Εάν, όπως υποθέτουν οι ορθολογιστές υποστηρικτές της γραμμικής προόδου, η πρόοδος συνεχίζεται με βάση την κατάπνιξη του συναισθήματος, της συγκί¬νησης και της έκφρασης συναισθημάτων, τότε η βάση της ζωής, της εξέλιξης, της ιστορίας και του προοδευτικού καλού, είναι η διαδικα¬σία των διακρίσεων και της καταπίεσης. Η καταπίεση γίνεται το επίκεντρο της ιστορικής προόδου της ανθρωπότητας!  Εάν, όπως υποθέτουν οι ορθολογιστές υποστηρικτές της γραμμι¬κής προόδου, η ιστορία της ανθρωπότητας εξελίσσεται με βάση την κατάπνιξη του συναισθήματος, των συγκινήσεων και της έκφρασης συναισθημάτων, τότε η πρόοδος, η επιθυμία να είναι κανείς ελεύθε¬ρος, η αυτονομία από την εξουσία και η κοινωνική δράση είναι υπό¬θεση των «ανδρών». Η πρόοδος της ιστορίας είναι ανδρική ιστορία! Η ιστορία της ανθρωπότητας είναι η ιστορία της διάκρισης ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες, ανάμεσα σε ορθολογισμό-εργαλειακότητα και συναισθηματισμό-έκφραση συναισθήματος.  Η επιτυχής επανά¬σταση του ανθρώπινου γένους απαιτεί καταπίεση: οι άνδρες κατα¬πιέζουν τις γυναίκες, οι άνδρες καταπιέζουν τον εαυτό τους, τα αισθήματα και τα συναισθήματα τους· οι γυναίκες καταπνίγουν την λογική τους· όλοι ασφυκτιούν υπό την ιεραρχική καταπίεση. Στα πλαίσια αυτής της θεώρησης, η σημερινή και διαιωνιζόμενη καταπί¬εση, ιεραρχία και εξουσία, υποστηρίζονται ως αναγκαίες για την μελλοντική ελευθερία της ανθρωπότητας. Οι ορθολογιστές υποστηρί¬ζουν την καταπίεση τώρα! Κανένα άτομο δεν θεωρείται ολοκληρω¬μένο! Ο αγώνας συνεχίζεται για την επόμενη γενιά των ισχυρότε¬ρων!
Αυτή η αποφασιστική αποκάλυψη της γραμμικής θεώρησης της ανθρώπινης ιστορίας, η οποία υποστηρίζεται από τους ορθολογιστές, υποστηρίζεται ακόμη περισσότερο από την αντίληψή τους περί απαί¬τησης συμμετοχής. Η επιθυμία να είναι κανείς ελεύθερος, δηλαδή η απαίτηση για αυτονομία, συνοδεύεται πάντα από την απαίτηση για συμμετοχή. Συμμετοχή όμως δεν σημαίνει κοινωνική σύνδεση και μια μεγαλύτερη αίσθηση ενότητας και αμοιβαιότητας· σημαίνει την απαίτηση για συμμετοχή στην ιεραρχική εξουσία, στην κυριαρχία, στις κατασταλτικές ιεραρχικές σχέσεις και δομές.
Αυτή η αντίληψη της συμμετοχής είναι αποφασιστική για την διατήρηση της ορθολογιστικής προσήλωσης στο συναινετικό πρότυπο της κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Αυτό που χαρακτηρίζε¬ται «επανάσταση», είναι πολιτική δράση η οποία επεκτείνει τα όρια της ένταξης, της συμμετοχής και της χειραφέτησης μεγαλύτερου αριθμού ατόμων ή κατηγοριών ατόμων. Αν αυτή η επέκταση έχει συμβεί ιστορικά –ένα ζήτημα που συζητείται μεταξύ πλουραλιστών και λογίων της ελίτ– τότε αυτές οι ενέργειες είναι πράγματι πολιτικές και όχι κοινωνικές (ενέργειες) επαναστάσεις.  Στην πραγματικότητα, είναι αντεπαναστατικές, εφ’ όσον απορρίπτουν το κοινωνικό.
Είναι απλές αλλαγές της μορφής ή της εικόνας του εξουσιαστικού κράτους.
Ένας ιστορικός απολογισμός της Γαλλικής «Επανάστασης» προσφέρεται συχνά ως παράδειγμα επέκτασης της συμμετοχής: Όμως, η Γαλλική Κοινωνική Επανάσταση εξακολουθεί να παραμένει στο σκοτάδι. Στην συνακόλουθη προσωπική και κοινωνική επανά¬σταση των πολλών που συγκρότησαν την Κομμούνα του Παρισιού, είτε αποδίδεται ελάχιστη ιστορική σημασία, είτε την παραγνωρίζουν εντελώς. Παρομοίως, μόνο η πολιτική επανάσταση, δηλαδή η δεύ¬τερη επανάσταση, εμφανίζεται στους ιστορικούς απολογισμούς των ρωσικών «επαναστάσεων». Δεν λαμβάνονται υπ’ όψιν ούτε οι επα¬ναστάσεις μεγάλων αριθμών ατόμων, ούτε οι επαναστατικές κοινω¬νικές δομές που αυτές δημιούργησαν. Η ιστορία των μαχνοβιτών, για παράδειγμα, ή αποσιωπάται ή δεν εξιστορείται. Εξίσου διαστρεβλω¬μένες είναι και οι αναφορές για την Ισπανία.
Η επιθυμία να είναι κανείς απαλλαγμένος από την εξουσία και ταυτόχρονα να συμμετέχει σ’ αυτήν, η επιθυμία να είναι κανείς απαλλαγμένος από την καταπίεση και ταυτόχρονα να συμμετέχει σ’ αυτήν, όχι μόνο είναι αντιφατική και παράδοξη, αλλά κι έχει χρησι¬μεύσει στην εκλογίκευση και την στήριξη της ιεραρχικής εξουσίας και καταπίεσης που αυτή ασκεί στην καθημερινή ζωή, υποσχόμενη τώρα μια αργή πρόοδο προς μια μελλοντική ελευθερία.16 Δεν διαθέ¬τουμε, λένε, ούτε την γνώση ούτε τον απαραίτητο αυτοέλεγχο για να είμαστε ελεύθεροι, για να δημιουργήσουμε ένα κοινωνικό καθεστώς απαλλαγμένο από την ιεραρχική εξουσία.  Ισχυρίζονται ότι η επιλογή κάποιου να μην συμμετέχει στην ιεραρχία ή στην πάλη για εξουσία, είναι η επιθυμία για ένα φανταστικό παρελθόν, για εξάρτηση και απλότητα. Φαίνεται ότι αμφισβητείται ακόμη και το αν οι ορθολογι¬στές-οπαδοί της συμμετοχής μπορούν να συλλάβουν ένα κοινωνικό καθεστώς ολοκληρωμένων ατόμων τα οποία δεν καταστέλλουν ούτε τον εαυτό τους (την λογική ή το συναίσθημά τους), ούτε τους άλλους. Είναι απολύτως σίγουρο ότι δεν θέλουν ένα τέτοιο κοινω¬νικό καθεστώς. Οι Βάϊνσταϊν και Πλατ γράφουν:
«Παραμένει θεμελιώδες λάθος των ουτοπιστών το να φαντάζο¬νται ότι η δίκαιη ή η
αξιοπρεπής κοινωνία, θα είναι, ή θα πρέπει να είναι, μια απλή κοινωνία, το να
ελπίζουν ότι οι κοινωνικές δομές δεν πρόκειται να οδηγήσουν αναπόφευκτα σε
κάποιο βαθμό άγχους, ή το να υποθέτουν ότι η ψυχική στήριξη για την ανοχή των
κοινωνικών απαιτήσεων θα προκύψει σχεδόν αυτό¬ματα από κάποια σχεδιασμένη
αναδιοργάνωση των δικτύων παραγωγής και διανομής. Επιπλέον, εκείνοι οι κριτικοί
των σύγ¬χρονων κοινωνιών που θεωρούν την πολυπλοκότητα ως ένα είδος εξαπάτησης,
απορρίπτουν το Υπερεγώ και τις προσανατο-λισμένες στο Εγώ αφηρημένες και
εργαλειακές σχέσεις, επιμέ-νοντας ότι είναι τόσο αναγκαία όσο και εφικτά ο
τερματισμός του διαχωρισμού και η επανεδραίωση των εκφραστικών δεσμών σε όλα τα
επίπεδα –αυτοί οι κριτικοί παρερμηνεύουν ό,τι μπορεί να επιτευχθεί, δεδομένου
του σημερινού επιπέδου ελέγχου των ψυχικών και κοινωνικών δομών. Η επιθυμία να
οργανώσει κανείς μια «κοινότητα», χωρίς να υπάρχει σ’ αυτήν η πιθανό¬τητα
σύγκρουσης ή κάποια επιθετικότητα, είναι μια φιλοδοξία που στερείται
αντικειμενικής βάσης και δεν είναι ενδεικτική για το τι υπόσχεται το μέλλον·
μάλλον είναι μια επιθυμία που σχετί¬ζεται με το παρελθόν –το εξαρτημένο
παρελθόν. Στην πραγματι¬κότητα, διαθέτουμε ελάχιστες γνώσεις για τις σχέσεις των
αντι¬κειμένων, ή τον έλεγχο επ’ αυτών, και, πιό συγκεκριμένα, επί του
ασυνείδητου υλικού, και είναι δύσκολο να πει κανείς ποιός συνδυασμός ψυχικών και
κοινωνικών δομικών συνθηκών θα ήταν πιθανόν να δημιουργήσει έναν σημαντικό βαθμό
γνώσης και ελέγχου. Αλλά χωρίς αυτές τις συνθήκες, οι επιθυμητές θερμές σχέσεις
δεν μπορούν να οδηγήσουν σε αυξημένη προσω¬πική ελευθερία· θα τείνουν μάλλον
προς την επανεδραίωση εξαρτημένων σχέσεων, βασισμένων στην άκριτη αποδοχή
μητρικών και προστατευτικών μορφών».17
Οι Βάϊνσταϊν και Πλατ υποστηρίζουν, παραδόξως μεν αλλά ορθότατα, ότι «τα σύγχρονα (πολιτικά) επαναστατικά κινήματα έχουν παρέμβει στις οικονομικές και πολιτικές διαδικασίες στηριζό¬μενα στην υπόθεση ότι 1) η κυρίαρχη πηγή άγχους και επιθετικότη¬τας βρίσκεται στην σφαίρα της παραγωγής, και 2) ότι ο έλεγχος του οικονομικού και πολιτικού μηχανισμού θα οδηγούσε στον έλεγχο της ανθρώπινης φύσης· δεν μπόρεσαν να αντιληφθούν τον πρωταρχικό τους στόχο που ήταν ακριβώς η ριζική αλλαγή των κινήτρων της ατομικής συμπεριφοράς. Ο “σχεδιοποιημένος” εξουσιαστικός έλεγ¬χος των οικονομικών και πολιτικών διαδικασιών δεν οδήγησε στον συνειδητό έλεγχο των ψυχικών και κοινωνικών δομών».18 Και βέβαια όχι! Η ιεραρχική εξουσία, σε όλες της τις ποικίλες μορφές καταπίεσης, απαιτεί εξάρτηση, παθητικότητα και υποταγή. Παρ’ όλα αυτά, η ειρωνεία είναι ότι, επειδή η λειτουργία της είναι καταπιε¬στική, γεννά αντίσταση –την επιθυμία να είναι κανείς ελεύθερος. Συνεπώς, από αυτά τα επιχειρήματα θα μπορούσαμε να συμπερά¬νουμε ότι τόσο οι απελευθερωτικές όσο και οι καταπιεστικές τάσεις ή σκοποί, γεννιούνται από την ιεραρχική ιστορική «πρόοδο». Στην πραγματικότητα, όμως, δεν υπάρχουν σκοποί, υπάρχει μόνο η λειτουργία.19 Και η λειτουργία υπάρχει τώρα. Τώρα κάθε μέσο πρέ¬πει να αντιστοιχεί σε ό,τι κανείς ουσιαστικά επιθυμεί.  Κάθε λειτουρ¬γία και μέσο πρέπει να είναι δικαιολογήσιμα τώρα, στο παρόν.
Αν πρόκειται να αντικατασταθεί η ιεραρχική, εξωτερική και ορθολογική εξουσία, αυτό θα πρέπει να γίνει με την ίδια ακριβώς διαδικασία με την οποία τα άτομα αποκτούν εξουσία πάνω στην ίδια τους την ζωή, «ανακαλύπτουν» τον εαυτό τους, τις φυσικές σχέσεις τους με τους άλλους μέσω της αλληλοβοήθειας, και με την οποία βιώνουν την ικανότητα να είναι παρόντα για τον εαυτό τους και τους άλλους στα πλαίσια της κοινότητας. Οι προσωπικές και κοινωνικές επαναστάσεις συμβαίνουν μόνο στο παρόν, ως μια διαρκής διαδικα¬σία. Άρα, το να μιλά κανείς για επανάσταση ή ελευθερία ως «τελικό αποτέλεσμα», σημαίνει ότι χρησιμοποιεί μια γλώσσα που βρίσκεται έξω από την ανθρώπινη εμπειρία, έξω από τα πλαίσια των βιωμένων οργανικών ζωντανών διευθετήσεων. Αυτό συνεπάγεται έναν απελευ¬θερωτή, κάποιον ή κάποια διαδικασία έξω από την αυθεντικότητα των ανθρώπινων εμπειριών της κοινότητας την οποία αυτός/ή θα απελευθερώσει. Τόσο οι κοινωνικές όσο και οι προσωπικές επανα¬στάσεις αναπτύσσονται από τα «θεμελιώδη στοιχεία» του ανθρώπου και όχι από μελλοντολογικές μεταφυσικές επαγγελίες. Οι συλλογικές ενέργειες των ατόμων που είναι παρόντα στην δική τους πραγματι¬κότητα, μιλούν την γλώσσα της ελευθερίας και της επανάστασης. Το νόημα της ζωής πρέπει να βρεθεί στην ανθρώπινη εμπειρία.
Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ: Η ΟΥΤΟΠΙΑ
Η αναζήτηση της κοινότητας, του νοήματος της ζωής, καθώς και η εκτίμηση της ανθρώπινης εμπειρίας στο παρόν, προϋποθέτουν την πραγματικότητα και όχι την επιθυμία τού να είναι κανείς απαλλαγμέ¬νος από την εξουσία. Η ελευθερία στο παρόν έρχεται σε αντίθεση τόσο προς την ορθολογιστική-συμμετοχική θεώρηση, όσο και προς την υποστήριξη μιας εξουσιαστικής «προόδου», καθώς επίσης και προς κάθε αναζήτηση μιας ουτοπίας.
Η ουτοπική αναζήτηση της κοινότητας και εναλλακτικών τρόπων ζωής παρουσιάζεται τώρα από τα ΜΜΕ ως χαρακτηριστική μιας αναβίωσης του ενδιαφέροντος για κοινότητα-κοινοτισμό-αλληλοβο¬ήθεια. Εν τούτοις, οι ουτοπίες του παρελθόντος και του παρόντος, παρ’ ό,τι γενικώς τους αποδίδεται θετική αξία ως αναζήτηση της κοινότητας, συχνά αποτελούν αναζήτηση της παθητικότητας, της εξάρτησης και της υποταγής στην εξουσία.20 Αποτελούν την αντικα¬τάσταση ενός ολοκληρωτικού θεσμού από έναν άλλον. Οι ουτοπίες συχνά ήταν και είναι προσωπικές αναζητήσεις χαρισματικών ατόμων για να ελέγξουν άλλους και να προσφέρουν συστήματα προσχεδια-σμένων τρόπων ζωής, με τους οποίους να μπορεί κανείς να ξεφύγει από τους αγώνες και τις αντιφάσεις της ζωής. Αντίστοιχα, συχνά οι ουτοπίες ήταν και είναι οι προσωπικές αναζητήσεις πολλών ατόμων που επιδιώκουν μέσω της παθητικότητας και της εξάρτησης να είναι ασφαλή, υποτελή στην εξουσία και να ασφυκτιούν παρά την εναλ¬λακτική πραγματικότητα.
Αν και η ουτοπική ηθική μοιάζει πολύ με την συντεχνιακή ηθική που υποστηρίζουν τα ΜΜΕ, οι ουτοπικές αναζητήσεις της κοινότη¬τας επικρίνονται από αυτά ως ατελέσφορες και ως διαθέσεις φυγής από τον γιγαντομηχανικό πολιτισμό μας.  Πράγματι, οι εξουσιαστικές κομμούνες της αντικουλτούρας, ενώ προσφέρουν την ανακούφιση από την γιγαντομηχανική οικονομία, ελάχιστη ανακούφιση προσφέ¬ρουν από την γιγαντο-ιεραρχία της εξουσίας. Αν και τα άτομα μπορεί να δίνουν προσωρινές λύσεις στα προσωπικά τους διλήμματα και στις αντιφάσεις τους μέσα στο περιβάλλον του κοινοτικού αυταρχι-σμού, είναι εξίσου αληθινό ότι δεν τους προσφέρεται η λύση στο ζήτημα της αυτονομίας, στο να απαλλαγούν δηλαδή από την εξου-σία. Ο Μάμφορντ σχολιάζει:
«Περιέργως, αν και η λέξη ελευθερία συμπεριλαμβάνεται μερι¬κές φορές στις
περιγραφές της ουτοπίας ... το γενικό χαρακτηρι¬στικό όλων των ουτοπιών είναι ο
ολοκληρωτικός απολυταρχι¬σμός τους, ο περιορισμός της ποικιλίας και των
επιλογών, καθώς και η προσπάθεια να ξεφύγουν από τέτοιες φυσικές συνθήκες των
ιστορικών παραδόσεων που θα μπορούσαν να ενισχύσουν την ποικιλία και να κάνουν
δυνατή την επιλογή. Αυτές οι ομοιο-μορφίες και οι εξαναγκασμοί συνιστούν τον
εσώτερο δεσμό της ουτοπίας με την γιγαντομηχανή».21
Στα πλαίσια της εξουσιαστικής ουτοπίας, η έννοια της αφοσίωσης κατέληξε να σημαίνει την προθυμία των ατόμων να παραχωρήσουν την ενεργητικότητα και την πίστη τους σε ένα κοινωνικό σύστημα, στο οποίο κάθε άτομο, μέσω της ενδοσκόπησης, συνδέει τον εαυτό του με κοινωνικές σχέσεις που θεωρούνται ότι εκφράζουν το Εγώ.22 Το ίδιο το κοινωνικό σύστημα, σύμφωνα με τον Κάντερ, έχει ιδιαί¬τερα προβλήματα που μπορούν ίσως να επιλυθούν με κοινωνικές διευθετήσεις ή κοινωνικούς μηχανισμούς που εμπλέκουν και δεσμεύουν τα άτομα στην κοινοτική τάξη πραγμάτων. Αυτά τα προ¬βλήματα του συστήματος μπορούν ίσως να αντιμετωπιστούν ή να ικανοποιηθούν μέσω ποικίλων τύπων αφοσίωσης, καθένας από τους οποίους χρησιμοποιεί μια διαφορετική συνιστώσα του συστήματος της προσωπικότητας (για παράδειγμα, την γνωστική, την κτητική, την συγγενική –που επεξηγούνται παρακάτω).
Το κρίσιμο πρόβλημα του κοινωνικού συστήματος κάθε κοινοτι¬κής τάξης πραγμάτων είναι η επιβίωση. Η αφοσίωση στην συμμε¬τοχή (η αφοσίωση στην συνέχεια) συνεπάγεται την γνωστική αξιολό¬γηση κάθε ατόμου. Κατά συνέπεια, οι περισσότερες βιώσιμες κοινο¬τικές ουτοπίες έχουν απαιτήσει από τα μέλη τους να επενδύουν στην κοινότητα και να κάνουν θυσίες γι’ αυτήν. Συχνά απαιτείται από όλους να επενδύσουν στην κοινότητα τούς τωρινούς και μελλοντι¬κούς τους πόρους, να κάνουν θυσίες –να είναι εγκρατείς και αυτο¬πειθαρχημένοι. Τέτοιοι μηχανισμοί καθιστούν την μόνιμη ιδιότητα τού μέλους πολύτιμη και/ή ιερή, αυξάνουν την αφοσίωση όλων στην ουτοπία και τους δεσμεύουν με ορθολογιστικό τρόπο να συμμορφώ¬νονται με τους ρόλους της ουτοπικής τάξης πραγμάτων.
Το πρόβλημα της συνοχής είναι για την ουτοπική κοινωνική τάξη πραγμάτων σχεδόν εξίσου σημαντικό με το πρόβλημα της επιβίωσης. Οι ουτοπικές κοινότητες που επιβίωσαν, εκείνες που έχουν διατηρη¬θεί επί μεγάλο χρονικό διάστημα, έχουν αναπτύξει μηχανισμούς που αποσπούν την κτητική (συναισθηματική) αφοσίωση κάθε μέλους προς τα άλλα. Προκειμένου να επιβιώσουν, συχνά απαίτησαν από τα μέλη τους να παραιτηθούν από όλους τους συγγενικούς δεσμούς, έτσι ώστε η κοινότητα να διατηρεί το μονοπώλιο των συναισθηματικών δεσμών. Συχνά αναπτύσσονται σαφή όρια ή φραγμοί που χωρίζουν την κοινότητα από τον εξωτερικό κόσμο, τόσο αναφορικά με τις σχέσεις όσο και με τον χώρο. Παρομοίως, μέσα στην κοινότητα περιορίζονται δραστικά οι συναισθηματικοί δεσμοί εκτός από εκείνους με το συνεργαζόμενο σύνολο, την μοναδικότητα της ομάδας. Οι δυαδικές και οι οικογενειακές σχέσεις συχνά απορρίπτο¬νται. Επιπλέον, το κενό που αφήνουν οι ανταγωνιστικοί δεσμοί που έχουν απορριφθεί, έρχονται συχνά να καλύψουν οι διαδικασίες της συμμετοχής στις κοινές πεποιθήσεις με τις οποίες ο καθένας, μέσω της συμμετοχής του στην ιδιοκτησία, στην εργασία, στην τροφή και στις πνευματικές τελετές, απορρίπτει το ξεχωριστό Εγώ του, προκει¬μένου να ταυτιστεί με την συλλογική συνείδηση.
Το πρόβλημα του ελέγχου είναι ένα ακόμη πρόβλημα που βρί-σκεται σε αλληλεξάρτηση
με εκείνο της κοινοτικής τάξης. Ζητήματα κοινωνικού ελέγχου είναι εκείνα που
συνεπάγονται την αξιολογική προσκόλληση κάθε ατόμου να υποστηρίξει τις
πεποιθήσεις, τους κανόνες και την εξουσία της κοινότητας, ως ορθά, ηθικά,
δίκαια, νόμιμα και ως εκφράσεις των αξιών του. Οι κοινωνικοί μηχανισμοί συχνά
δημιουργούνται για να ωθήσουν κάθε άτομο να θεωρεί τον εαυτό του φορέα των
υπαγορεύσεων ενός ανώτερου ηθικού συστήμα¬τος, το οποίο βάζει τάξη και δίνει
νόημα στην ζωή. Μέσω της ταπεί¬νωσης και της παραίτησης, το άτομο ανταλλάσσει
την ιδιαίτερη ταυτότητά του με κάποια που του παρέχει το «κοινωνικό καθεστώς». Η
ταυτότητα καταλήγει να στηρίζεται στις δραστηριότητες της κοινότητας, το νόημα
παρέχεται από την ιδεολογία, τον θεσμοποιη¬μένο φόβο, την ιεραρχία και τους
αποπροσωποιητικούς μηχανισμούς που ταπεινώνουν το άτομο και το πείθουν ότι είναι
ασήμαντο μπρο¬στά στο σπουδαίο σύνολο, ενώ δοκιμάζουν την πίστη και την
αφο-σίωσή του προς την ουτοπική εξουσιαστική τάξη πραγμάτων.23
Οι απόπειρες για την δημιουργία μιας ουτοπίας είναι προσανατο¬λισμένες προς την διατήρηση της κοινοτικής τάξης, της δομής της. Για να επιμηκύνουν αυτήν την διατήρηση και να πραγματώσουν τα ουτοπικά ιδανικά, τα μέλη εγκλωβίζονται σε μηχανισμούς προγραμ¬ματισμένους να αποσπάσουν την αφοσίωση. Η λειτουργία αυτής της αφοσίωσης είναι να υπηρετεί τις ανάγκες της κομμούνας, την μεσ¬σιανική της αποστολή, την επιβίωσή της, και να υποτάσσει τις ανάγκες των ατόμων. Επίσης, πολλοί άνθρωποι έχουν χάσει και μπορούν ευχαρίστως να χάσουν την ταυτότητά τους μέσα στην ουτοπική κομμούνα. Η ουτοπική παράδοση μπορεί να αναπτύξει μια σταθερή και αρμονική κοινωνία ατόμων που πειθαρχούν μπροστά στο κοινό καλό ή, εναλλακτικά, να δημιουργήσει μια άλλη από παθητικά, εξαρτημένα άτομα, τα οποία κινούνται μηχανικά από μια ολοκληρωτική εξουσία.24 Όπως και να ’χει, η αναζήτηση της ουτο¬πίας ή της κοινότητας σε καμία περίπτωση δεν προωθεί την επιθυμία για αυτονομία ή την υλοποίηση [αυτής της επιθυμίας] στο παρόν, αλλά μάλλον αυξάνει την επιθυμία για κοινωνική και ψυχική συμμε¬τοχή και εξάρτηση από την εξουσία.
Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ: Η ΕΔΕΜ
Υπάρχουν και άλλες παραδόσεις και θεωρήσεις περί της επιθυ-μίας να είναι κανείς ελεύθερος και της ιστορίας της ανθρωπότητας. Σε αντίθεση με την ουτοπική και την ορθολογιστική-συμμετοχική παράδοση, η επιθυμία να είναι κανείς ελεύθερος παρουσιάζεται σήμερα ως μια αναβίωση της αναζήτησης της κοινότητας η οποία δεν συνιστά αναζήτηση της ουτοπίας. Το κύριο ρεύμα αυτής της παράδοσης απέχει πολύ από το σχεδιασμένο κοινωνικό καθεστώς και κατευθύνεται προς ό,τι φαντάζει σαν μια υπέροχη φυσική κατά¬σταση, σαν μια προσπάθεια για την ανάκτηση της Εδέμ25 μέσω της προσωπικής δημιουργικότητας, της αυτονομίας, της αρχέγονης χαράς και κοινωνικότητας. Τα μέλη των εδεμικών κοινοτήτων είναι αφοσιωμένα στην ανάπτυξη της αυτοδυναμίας, της αυτοπραγμάτω¬σης, καθώς επίσης και της αλληλοβοήθειας, του αμοιβαίου ενδιαφέ¬ροντος και της αμοιβαίας εμπιστοσύνης.  Ο καθένας μας σίγουρα αναγνωρίζει ότι όλα τα άτομα έχουν μια ατομικιστική προδιάθεση. Αυτή η προδιάθεση αυξάνει την ένταση, την χαρά και το νόημα της ζωής. Ωστόσο, η επιβίωση του ανθρώπι¬νου είδους, η κυρίαρχη πραγματικότητα της φύσης, είναι η αλληλο¬βοήθεια. Η επιβίωση του ανθρώπινου είδους βασίστηκε στην συνερ¬γασία, την αλληλοϋποστήριξη, την φαντασία και την διεύρυνση του εαυτού που τόσο γλαφυρά περιέγραψε ο Σέλλεϋ:
«Το μεγάλο μυστικό της ηθικής είναι η αγάπη: ή μια έξοδος από την φύση μας και
μια ταύτιση του εαυτού μας με το ωραίο που υπάρχει στην σκέψη, στην δράση, ή στα
άτομα, έξω από μας. Για να είναι πολύ καλός ένας άνθρωπος, πρέπει να διαθέτει
έντονη και πλούσια φαντασία· πρέπει να τοποθετεί τον εαυτό του στην θέση του
άλλου, καθώς και στην θέση πολλών άλλων· οι χαρές και οι λύπες του είδους του
πρέπει να γίνουν και δικές του».26
Όπως στις συμβιωτικές ισορροπίες της φύσης, έτσι και σε κάθε άνθρωπο βρίσκουμε μια ισορροπία μεταξύ της ατομικιστικής τάσης (εγωϊσμός) και της προσχώρησης στην ουτοπία (απαγόρευση). Δεν υπάρχει πραγματική σύγκρουση μεταξύ ατομιστικής και κοινωνικής τάσης· η μια είναι το δοχείο μέσα στο οποίο φυλάσσεται μια πολύ¬τιμη ουσία της ζωής, ενώ η άλλη ο χώρος φύλαξης του στοιχείου που διατηρεί την ουσία καθαρή και ισχυρή. «Το άτομο είναι η καρδιά της κοινωνίας που συντηρεί την ουσία της κοινωνικής ζωής· η κοινωνία είναι οι πνεύμονες που κατανέμουν το στοιχείο για να διατηρηθεί η ουσία της ζωής –δηλαδή το άτομο– καθαρή και ισχυρή.»27 Η αντί¬ληψη του Εγώ και οι μορφές αφοσίωσης στις εδεμικές κοινότητες δεν ενθαρρύνουν τον ναρκισσιστικό εγωϊσμό αλλά την ανακάλυψη ότι όσο περισσότερο συνειδητοποιεί κανείς ότι συνδέεται με τους άλλους και με την φύση, τόσο πιό ελεύθερος είναι να είναι μοναδικός, διαφορετι¬κός και αυτόνομος. «Το να συνδέεσαι, σημαίνει να είσαι ολόκλη¬ρος.»28 Όσο περισσότερο συνειδητοποιεί κανείς την σοβαρότητα τού να είναι παρών, τόσο περισσότερο εξαίρει το ότι είναι ελεύθερος.
Σε αντίθεση με την ουτοπική αφοσίωση στην διαιώνιση και την επιβίωση του μεσσιανικού κοινωνικού καθεστώτος, η εδεμική αφο¬σίωση δεν αφορά την δομή. Η εδεμική αφοσίωση αφορά την αυτο¬νομία, την αλληλεξάρτηση και την πίστη στην οργανική ελευθερία –την ενότητα του ανθρώπινου είδους μέσα στην φύση. Ο Τζάντσον Τζέρομ αναφέρει:
«Στα πλαίσια της οργανικής θεώρησης της ζωής, η φυσική παρόρμηση των ανθρώπων
είναι να μεγαλώνουν, να αλλάζουν, να διορθώνουν το λάθος, όπως ένα βλαστάρι
αναζητά το φως του ήλιου, και να επιδιώκουν την αυτοπραγμάτωση μέσω συμ-βιωτικών
σχέσεων με άλλα αυτοπραγματωνόμενα και πολύ διαφορετικά άτομα (όπως τα υγιή
λουλούδια χρειάζονται υγιείς μέλισσες, και αντιστρόφως). Οι μηχανιστικοί έλεγχοι
και οι περιορισμοί διακόπτουν αυτήν την διαδικασία. Η συμμόρφωση, ή η
αυτοκαταστολή, προκύπτει από την παράδοση των εσωτερι-κών κινήτρων στις
εξωτερικές προσδοκίες. Ένας αγρότης δεν “μεγαλώνει” (ιδιόρρυθμο ρήμα ως
μεταβατικό, όπως είναι το ρήμα “γιατρεύω”) το καλαμπόκι του τεντώνοντάς το πάνω
σε μια καλαμωτή, αλλά βάζοντας λίπασμα στις ρίζες του και καθα-ρίζοντας το
έδαφος ώστε να μπορεί να αναπτυχθεί. Δεδομένων των κατάλληλων συνθηκών, ένα
οικοσύστημα θα εδραιωθεί ως ένας ετερογενής πλούτος, στον οποίο ευδοκιμεί κάθε
συστα-τικό».29
Η αφοσίωση στην Εδέμ δεν είναι μια αφοσίωση σε μια συγκεκρι¬μένη ομάδα ατόμων ή σε ένα συγκεκριμένο, προκατασκευασμένο κοινωνικό καθεστώς· είναι μια αφοσίωση σε σχέσεις με άτομα ίσα, σε μια ομαδοποίηση που δεν γνωρίζει σύνορα ή φραγμούς.  Άτομα τόσο αφοσιωμένα είναι ελεύθερα διότι έχουν κάτι για το οποίο αξίζει να ζουν, έχουν κάποιον για να ζήσουν μαζί. Μπορούν να απασχολη¬θούν με το παρόν. Τα άτομα που συνδέονται έτσι, είναι βεβαίως παρόντα σε συγκεκριμένες ομάδες και ομοσπονδίες σε κάθε δεδο¬μένη στιγμή, αλλά τέτοια άτομα είναι διασπαρμένα σε ολόκληρο τον φυσικό κόσμο. Άτομα τόσο αφοσιωμένα όσο εκείνα του Μαύρου Βουνού,30 ρέουν στο ρεύμα της ζωής, συγκινημένα, ενεργοποιημένα από την απαλλαγή από την εξουσία, μακριά από εξαναγκασμούς, αγαπούν και αγαπιούνται ακόμα.
Οι κοινότητες τέτοιων ανθρώπων ούτε παύουν να υπάρχουν, ούτε καταλήγουν σε «ανεπιτυχείς» προσπάθειες για κοινότητα όταν δια¬λύονται. Η αφοσίωση τέτοιων ατόμων έγκειται στην αυτονομία και την αλληλεξάρτηση –μια ενότητα. Η εξάρτηση στα πλαίσια της εδεμικής κουλτούρας δεν είναι ούτε επιθυμία για συμμετοχή στην ιεραρχική εξουσία, ούτε επιθυμία για εξάρτηση από μια τέτοια εξου¬σία ή υπακοή σ’ αυτήν. Σημαίνει μάλλον να μοιράζεσαι με άλλους την ευθύνη για τις σχέσεις και να διευθύνεις την ζωή σου, να βοηθάς και να σε βοηθούν. Ο Τζέρομ υποστηρίζει:
«Η φύση, με εξαίρεση το ανθρώπινο είδος, ζει σε αναρχία. Όχι, φυσικά, χωρίς νόμους. Μάλιστα φαίνεται ότι μόνο το ανθρώπινο είδος μπορεί να παραβιάζει τους αδυσώπητους νόμους της. Όμως στο περιβάλλον, το οποίο λεηλατούμε και από το οποίο τόσο μανιωδώς προστατεύουμε τον εαυτό μας, δεν υπάρχουν συντάγματα, ιεραρχίες, αξιωματούχοι, ρόλοι (αυτός ο κόσμος δεν είναι θεατρική σκηνή), προγράμματα ή καθήκοντα –αν και υπάρχουν επιτακτικές υποχρεώσεις που απαιτούν από την μητέρα να ταΐζει ακούραστα το παιδί της, τον αρσενικό πτιλο¬νόρρυγχο να υπερασπίζεται το ταίρι του, το είδος να διαιωνίζε¬ται, ακόμη και με στρατηγήματα τόσο καταστροφικά για τα άτομα, όσο οι μεταναστεύσεις των λέμμων.* Σ’ αυτήν την αναρ¬χία, η τραγωδία συνδέεται αμετάκλητα με την γενναιοδωρία, όπως ο χειμώνας με το φθινόπωρο και η κατάφαση με την άρνηση, με την ανόητη επιμονή των μαρτιάτικων βλασταριών που ξεφυτρώνουν μέσα απ’ το λιωμένο χιόνι. Στην πολιτική ορολογία, αναρχία σημαίνει αποκήρυξη της εξουσίας, αλλά αυτό έρχεται σε αντίθεση με την πραγματικότητα. Είναι μάλλον η αποδοχή της μεγαλύτερης δυνατής διαθέσιμης εξουσίας, η οποία βρίσκεται στην κορυφή του κύματος της δυναμικής της φύσης, που ταυτίζεται με ανυπέρβλητες δυνάμεις. “Η πολιτική”, είχε πει κάποτε ο Μπακμίνστερ Φούλερ, “ανήκει στην εποχή των μηχα¬νών, είναι απηρχαιωμένη”. Aν μπορούμε να ανακαλύψουμε έναν τρόπο να εξαπολυθεί ο νέος αναρχισμός, με την επαγγελία του όχι για χάος αλλά για υπέρτατη τάξη και προστατευόμενο ρυθμό της φύσης, αυτό θα καταστήσει την πολιτική αδιανόητη, όπως έγινε και ο πόλεμος, εξ αιτίας της πιθανότητας ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος.
Η ανακάλυψη ενός τρόπου για να τον εξαπολύσουμε, είναι ένα αργό και λεπτό έργο, όπως εκείνο των ληστών τραπεζών οι οποίοι με δάχτυλα γεμάτα άμμο αισθάνονται την βουβή πτώση της γλώσσας της κλειδαριάς, που πίσω της κλείνει το μυστήριο.  Παράδειγμα αυτού του έργου είναι το μάθημα του έρωτα. Αν σε ποθώ, πρέπει να αναγνωρίσω ότι η σεξουαλική πίεση ίσως να είναι αυτό ακριβώς που θα σε απομακρύνει. Αν αγαπώ εσένα κι όχι ένα είδωλο του εαυτού μου, πρέπει να θέλω να είσαι αυτό που είσαι κι όχι να σε προσαρμόζω στις επιθυμίες μου. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι πρέπει να μάθω να είμαι ευχαριστημένος, αν αγαπάς κάποιον άλλον, αν επιλέξεις να μ’ εγκαταλείψεις. Και αυτά τα σκληρά μαθήματα πρέπει να τα αφομοιώνει κανείς εν μέσω έντονου πάθους, όχι με την κατάπνιξη των αισθημάτων αλλά με το φούντωμά τους, μαθαίνοντας να προσέχει τόσο ώστε να μην τα καταστρέφει.
Ο κόσμος πίσω απ’ τον καθρέφτη θα μοιάζει πολύ μ’ αυτόν που αφήνουμε –ή τουλάχιστον με εκείνον του οποίου τα προσχέδια γέννησε ο ανθρώπινος νους. Μόνο τα κίνητρα θ’ αντιστραφούν, και ο καρπός που είναι πανομοιότυπος με τέλεια επεξεργασμένο κερί, θα είναι παραδόξως αληθινός εδώδιμος, φθαρτός. Το εργο-στάσιο θα λειτουργεί –χωρίς πίεση, χωρίς μισθούς, με τα κέρδη του να απορροφώνται από την κοινότητα τόσο απλά και μη ανταγωνιστικά, όπως αναπνέουμε τον αέρα και πίνουμε το νερό. Οι άνθρωποι θα παράγουν αγαθά όπως μαγειρεύουν και τρώνε ένα γεύμα, κοιμούνται, κάνουν έρωτα, ιδρώνουν, αφοδεύουν –όπως κάτι που πρέπει να γίνει, κάτι που μπορεί κανείς να μάθει να του αρέσει να το κάνει.
Ή έτσι ελπίζουμε. Για εκείνους από μας που έχουν ζήσει πολύ καιρό στην λάθος
πλευρά του καθρέφτη, η προσαρμογή στον ανεστραμμένο κόσμο θα είναι πάντα,
αναμφίβολα, κάπως αμή-χανη και αδέξια, σαν τους μετανάστες που ακόμη και μετά
από πολλά χρόνια στην νέα τους πατρίδα, συνεχίζουν να ονειρεύο¬νται και να
μετρούν στην μητρική τους γλώσσα».31
ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΗΣ ΕΔΕΜ: Ο ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΝΕΙΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ
Οι βασικές οικονομικές αρχές της εδεμικής κουλτούρας είναι: (1) επανεκτίμηση των αναγκών· (2) το να κάνεις περισσότερα με λιγό¬τερα μέσα· και (3) η πεποίθηση ότι η φύση είναι βασικά καλή, όπως και το ανθρώπινο είδος ως μέρος της φύσης. «Η ευημερία ενός είδους εξαρτάται από την ευημερία όλων των άλλων που βρίσκονται στο περιβάλλον του, ακόμη και από αυτήν των φυσικών εχθρών του.»32 Ενώ η «ορθολογική» οικονομική κυριαρχία πάνω στην γη, την φύση και σε όλα τα είδη με σκοπό το κέρδος, υπήρξε η εφαρ¬μογή της διαχείρισης του θανάτου και του εκφυλισμού της ζωής, η συνείδηση της οργανικής οικολογίας παρέχει, αντιθέτως, σε όλα τα είδη την δυνατότητα να ζήσουν σ’ ένα περιβάλλον χωρίς να κατα¬στρέφονται ούτε αυτά ούτε εκείνο.
Η γραμμική-προοδευτική θεώρηση της ανθρώπινης ιστορίας και οι γραμμικές αντιδράσεις που έρχονται σε αντίφαση με αυτήν, έχουν διχοτομήσει την εμπειρία ολόκληρης της ανθρώπινης ζωής. Με τον ίδιο περίπου τρόπο που τα φύλα, οι φυλές και τα είδη, έχουν διχοτο¬μηθεί και στραφεί το ένα ενάντια στο άλλο, η λογική έχει στραφεί ενάντια στο συναίσθημα. Ο διαχωρισμός της γνώσης-λογικής και η επαγγελία της για μελλοντική απαλλαγή από το αίσθημα, την βοή¬θεια και το συναίσθημα και από την ανεξάρτητη επαγγελία τους για ελευθερία, αποτελεί μια διχοτομική αναισθησία απέναντι στην οργα¬νική σκέψη και την πληρότητα της ανθρώπινης ζωής. Μας έχει οδηγήσει σε μια μηχανιστική απόσπαση από τις βασικές ανθρώπινες ιδιότητες. Η επιστήμη και η λογική έχουν απομονωθεί και πραγμο¬ποιηθεί ως ξεχωριστές από την ποίηση, το συναίσθημα και την φαντασία. Και οι δύο έχουν αποδειχθεί ενισχυτικές και/ή μειωτικές για την ύπαρξη ελευθερίας. Ο Σέλλεϋ, για παράδειγμα, ενώ αναγνώ¬ριζε ότι οι στοχαστές και οι μηχανικοί είχαν φανεί χρήσιμοι στην εξάλειψη της στέρησης, στην ασφάλεια της ζωής, στην διασκέδαση των προλήψεων και στον συμβιβασμό των συμφερόντων, αισθανό¬ταν ότι η ποίηση και η φαντασία ήταν ίσης, αν όχι μεγαλύτερης χρησιμότητας.33 Αναφερόμενος στον Σέλλεϋ, ο Ράϊνχαρντ Μπέντιξ λέει τα εξής:
«Η μεγάλη δυσκολία είναι ότι στα επιστημονικά και οικονομικά συστήματα σκέψης “η
ποίηση ... αποκρύπτεται λόγω της συσ-σώρευσης γεγονότων και των διαδικασιών
υπολογισμού”. Βεβαίως, οι επιστήμες έχουν επεκτείνει την “αυτοκρατορία μας πάνω
στον εξωτερικό κόσμο”. Αλλά όπως η δύναμη της ποίησης είναι αναλογικά ανεπαρκής,
έτσι και οι επιστήμες έχουν περιο-ρίσει την αυτοκρατορία του εσωτερικού
κόσμου.34 Ο Σέλλεϋ συνεχίζει: “Θέλουμε την δημιουργική ικανότητα να
φανταζόμα-στε αυτό που ξέρουμε· ... (όμως) οι υπολογισμοί μας έχουν ξεπεράσει
την φαντασία μας. Έχουμε φάει περισσότερο απ’ όσο μπορούμε να χωνέψουμε. ... Η
καλλιέργεια της ποίησης δεν μπορεί ποτέ να είναι τόσο επιθυμητή, όσο σε
περιόδους κατά τις οποίες ... η συσσώρευση του υλικού τής εξωτερικής ζωής
ξεπερνά ... την ικανότητα αφομοίωσής του από τους εσωτερι¬κούς νόμους της
ανθρώπινης φύσης”35».36
Μια οργανική αντίληψη της ανθρωπιάς δεν μπορεί να απορρίψει ούτε την τεχνολογία-ορθολογισμό, ούτε την ποίηση-συναίσθημα. Κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με το να βασιζόμαστε σε κατασταλτι¬κές διαδικασίες ανάλυσης, προκειμένου να απελευθερώσουμε την φαντασία. Σύμφωνα με τον Μάρεϋ Μπούκτσιν, το οικονομικό μοντέλο της εποχής της σπάνης δεν μπορεί πλέον να εφαρμοσθεί, εξ αιτίας της μεγάλης και της μεσαίας τεχνολογίας που έχουμε αναπτύ¬ξει. Η νέα τεχνολογία –κάνοντας περισσότερα με λιγότερα μέσα– ιδιαίτερα από οικονομική/ενεργειακή άποψη, «καθιστά δυνατή μια μικρή κλίμακα, αποκέντρωση και διαφοροποίηση, οι οποίες θα μπο-ρούσαν να αναστρέψουν την τάση της παλαιότερης τεχνολογίας για γιγαντισμό, συγχώνευση και τυποποίηση».37 (Σ.τ.σ.: Αν και υποστη¬ρίζουμε την μικρή κλίμακα, την αποκέντρωση και την διαφοροποί¬ηση, δεν είμαστε ενάντια στην τεχνολογία που συνδέει εθελούσια τις κοινότητες, όπως οι σιδηροδρομικές μεταφορές. Επιπλέον, τα επιχει¬ρήματά μας δεν θα πρέπει να εκλαμβάνονται ως υπέρ της ιδιωτικο¬ποίησης. Υποστηρίζουμε τα συλλογικά και κοινά εργαλεία της κοινότητας που δεν είναι ιδιοκτησία κανενός αλλά προσιτά σε όλους.) Οι τρόποι σκέψης που στηρίζονται στην προϋπόθεση της σπάνης των αναγκαίων πόρων, τώρα είναι αντι-οικονομικοί,38 καθώς επίσης και δυσλειτουργικοί, όσον αφορά την προσαρμογή του ανθρώπινου είδους στο παρόν και το μέλλον του. Ο Τζέρομ γράφει:
«Η ένωση των ανθρώπων στην νέα εποχή πρέπει να εμφορείται από την πνευματική
γνώση –της ιερότητας του εαυτού, των άλλων, του περιβάλλοντος και του κόσμου. Η
υλική αφθονία όχι μόνο δεν υφίσταται σήμερα για τους περισσότερους ανθρώπους της
γης, αλλά και έχει καταστεί σαφές ότι ο πλανήτης δεν μπορεί να αντέξει μια
τέτοια αφθονία, εκτός αν υπάρξει μια ριζική ανα-θεώρηση αυτού που ραγδαία
εξελίσσεται σε καθολικό πρότυπο της υλικής ευημερίας. Λεηλατούμε την γη για να
ρίχνουμε αγαθά στο απύθμενο στομάχι του καταναλωτισμού, δημιουργώ¬ντας ορδές
γεμάτες φθόνο και φλύκταινες κορεσμού. Το έργο της παροχής αρκετής τροφής,
ένδυσης, στέγης, ιατρικής φροντί¬δας, εκπαίδευσης και ανέσεων για τον πληθυσμό
του πλανήτη, παραμένει ανολοκλήρωτο· αυτό δε, έχει λανθασμένα ταυτιστεί με την
ακατάπαυστη διαδικασία διέγερσης και ικανοποίησης, τεχνητά δημιουργημένων
επιθυμιών. Πολύ περισσότερο πάσχουμε από μια πνευματική εξάντληση, ένα πρόβλημα
αξιών, παρά από κάποιο πρόβλημα που αφορά την οικονομία, την δια-κυβέρνηση ή τις
τεχνικές δυνατότητες. Κατά την γνώμη μου, αυτό είναι το νόημα τής μετά την σπάνη
εποχής: έχουμε διακιν¬δυνεύσει σε σημείο να γνωρίζουμε ότι θα μπορούσαμε να
τροφοδοτήσουμε την ανθρωπότητα με υλικά αγαθά, μέχρι να εξαντληθούν οι
πλουτοπαραγωγικές πηγές και η γη να μολυνθεί ανεπανόρθωτα, και μπορούμε να δούμε
ότι η ζήτηση θα παραμέ¬νει για πάντα ανικανοποίητη. Εποχή μετά την σπάνη δεν
σημαί¬νει ότι οι ελλείψεις έχουν εξαλειφθεί ή μπορούν να εξαλειφθούν· σημαίνει
ότι τώρα μπορούμε να δούμε ότι πρέπει να σταματή¬σουμε να σκεπτόμαστε με
ποσοτικούς όρους για τις ανθρώπινες ανάγκες, ή, καλύτερα, ότι πρέπει να
περιορίσουμε τις φιλοδοξίες μας για ποσοτική αύξηση, αναγνωρίζοντας τις
ποιοτικές μας ανάγκες».39
Η αξιοποίηση μεσαίας κλίμακας, εντατικής χρήσης ανθρώπων, τεχνολογικής ορθολογικότητας, αναβιώνει την πνευματικότητα της σύνδεσης, της αλληλεξάρτησης και της αυτονομίας. Η φυσική τεχνολογία των Σούμαχερ και Φούλερ είναι προσανατολισμένη προς μια αυτάρκη και αποκεντρωμένη οικονομία της ζωής, η οποία εμπε¬ριέχει την εμπειρία της φύσης. Η ορθολογικότητα δεν μπορεί να στρέφεται εναντίον της δημιουργικότητας και του συναισθήματος, διότι και τα δύο αποτελούν αλληλεξαρτώμενες πλευρές του καθένα μας. Με την οργανική οικονομία, αυτήν την τεχνολογία-πνευματικό¬τητα, οι αυτόνομες κοινότητες μπορούν να ανθίσουν και να συνδε¬θούν χωρίς δικαστήρια, νόμους, ιδέες ή κρατικούς θεσμούς που περιορίζουν την αφοσίωση και την αυτονομία ατόμων και κοινοτή¬των.
Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ: Ο ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΝΕΙΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ
Μέσα σ’ ένα περιβάλλον φυσικής οικονομίας, ο αγώνας για να είναι κανείς άνθρωπος, ενεργοποιείται και γίνεται μια πλόυσια επέκταση της ζωής.40 Εδώ βρίσκονται οι ενεργές δυνάμεις, με τις οποίες τα ολοκληρωμένα άτομα, που έχουν αγωνιστεί για να τελειο¬ποιήσουν την φύση τους, μπορούν εν συνεχεία να δράσουν για να ενεργοποιήσουν ολόκληρη την ανθρωπότητα. Από την διαδικασία του αγώνα που διεξάγει κάποιος για να τελειοποιήσει τον εαυτό του, η υπερχείλιση της ενέργειας διαδίδει την ευφυΐα, την αγάπη και την ενεργητικότητά του στους άλλους.41 Η αλληλεγγύη, η συμβίωση και η αλληλοβοήθεια στην φύση, όταν μεταφράζονται στην σφαίρα του ανθρώπινου είδους, απαιτούν την ισότητα, την ισότιμη αυτοσυγκρά¬τηση και πολλά άλλα.
Ο αγώνας για να είναι κανείς άνθρωπος, απαιτεί περισσότερα από την εφαρμογή της αρχής της ισότητας ως βάσης της δικαιοσύνης. Απαιτεί περισσότερα από το να συμπεριφέρεσαι προς τους άλλους, όπως θα ήθελες να σου συμπεριφέρονται αυτοί σε παρόμοιες περι¬στάσεις.42 Απαιτεί περισσότερα από το να μη θέλεις να σε κυβερνούν και, ως εκ τούτου, να μη θέλεις να κυβερνάς άλλους. Απαιτεί περισ¬σότερα από το να τρέφεις τους πεινασμένους, εφ’ όσον γνωρίζεις την οδύνη της πείνας. Απαιτεί να είσαι παρών τόσο όσον αφορά τον εαυτό σου όσο και τους άλλους με τους οποίους πρέπει να συνάπτεις σχέσεις στοργής. Απαιτεί από μας να δείχνουμε την νέα αγωνιστική μας συνείδηση, να ενεργοποιούμε τους άλλους με την ζωντάνια μας, να αναπτύσσουμε νέες σχέσεις και να προσπαθούμε να είμαστε καθαροί και δυνατοί.
Η αμοιβαιότητα και η αλληλοβοήθεια είναι διαδικασίες που ενερ¬γοποιούν μια κοινωνική τάξη πραγμάτων, στην οποία η ισότητα δεν είναι παρά η ελάχιστη αρχή της συνένωσης. O αγώνας για να είναι κανείς άνθρωπος, εμπνέει μια αγάπη προς τους άλλους που υπερβαί¬νει κατά πολύ τις απαιτήσεις της δικαιοσύνης.43 Ο αγώνας για να είναι κανείς άνθρωπος, αποδεικνύει περίτρανα ότι η ελευθερία είναι άπειρη και απεριόριστη. Ο Μπακούνιν γράφει:
«Δεν είναι αλήθεια ότι η ελευθερία του ατόμου περιορίζεται από εκείνη
οποιουδήποτε άλλου ατόμου. Ο άνθρωπος είναι αληθινά ελεύθερος μόνο στον βαθμό
που η ελευθερία του –ελεύθερα αποδεκτή και αντανακλούμενη σαν σε καθρέφτη, από
την ελεύ-θερη συνείδηση όλων των άλλων ανθρώπων– βρίσκει στην δική τους
ελευθερία την επιβεβαίωση του άπειρου πεδίου της».44
Απεριόριστη ελευθερία στην αφοσίωσή μας στην Εδέμ δεν σημαίνει απλώς ότι κάποιος είναι πραγματικά ελεύθερος μόνο ανάμεσα σε εξίσου ελεύθερα άτομα, αλλά και ότι η ελευθερία κάθε ατόμου μπορεί, ως εκ τούτου, να πραγματωθεί μόνο μέσω της ισότη¬τας όλων. Η ισότητα είναι μη επιβολή, μη επέμβαση, αυτορρύθμιση και αλληλοβοήθεια. Λέγοντας ισότητα δεν εννοούμε ότι θα μπο¬ρούσε κανείς να έχει τις ίδιες σχέσεις με δύο ή περισσότερα άτομα. Αυτό είναι αδύνατον, εφ’ όσον κάθε άτομο είναι μοναδικό. Ισότητα σημαίνει ότι κανένας δεν περιορίζει κανέναν.  Απεριόριστη ελευθερία είναι η συνείδηση και η εκδήλωση της ενότητας της ζωής, της ενότη¬τας του ανθρώπινου είδους μέσα στην φύση. Η Έμμα Γκόλντμαν γράφει:
«Δεν είναι κάτι αρνητικό το να είσαι ελεύθερος από κάτι, διότι με μια τέτοια ελευθερία μπορεί να λιμοκτονήσεις. Η πραγματική ελευθερία, η αληθινή ελευθερία είναι θετική: είναι ελευθερία για κάτι. Είναι η ελευθερία να είσαι, να πράττεις, κοντολογίς, η ελευθερία της πραγματικής και ζωντανής ευκαιρίας»45 ... «να επιλέγεις τον τρόπο εργασίας, τις συνθήκες εργασίας και την ελευθερία να εργάζεσαι. ...
Η κατασκευή ενός τραπεζιού, το χτί¬σιμο ενός σπιτιού ή το όργωμα του εδάφους ...
[θα έπρεπε να είναι] ό,τι η ζωγραφική για τον καλλιτέχνη και η ανακάλυψη για τον
επιστήμονα –αποτέλεσμα έμπνευσης, έντονου πάθους και μεγάλου ενδιαφέροντος για
την εργασία ως δημιουργική δύναμη».46
Η ελευθερία να είσαι, να είσαι μια δημιουργική δύναμη, σημαίνει να δρας χωρίς εξουσία, χωρίς να επιβάλλεις την θέλησή σου σε άλλους. Σημαίνει ότι κάθε άτομο που διαθέτει την δημιουργική δύναμη να αναπτύσσει ιδιαίτερες ικανότητες και δυνατότητες κατα¬νόησης, κατορθώνει να επηρεάζει τους άλλους με τις πράξεις και την δημιουργικότητά του. Σημαίνει ότι η κοινωνική οργάνωση χωρίς εξουσία δέχεται το αναπόφευκτο και ευεργετικό γεγονός της ανθρώ¬πινης μοναδικότητας και διαφορετικότητας, το ενθαρρύνει και επι¬βιώνει χάρις στην αλληλεξάρτηση.
Μέσα σε ένα περιβάλλον με τέτοια ελευθερία και κοινωνική οργάνωση, δεν πρέπει να φοβόμαστε πράξεις εναντίον των ανθρώ¬πων, της φύσης ή της κοινωνίας. Ο καθένας ξεχωριστά και όλοι μαζί ενεργοποιούνται από την αποδοχή της δικής του ατομικότητας, των ικανοτήτων, των χαρισμάτων, των αντιλήψεων, της ενεργητικότητας, καθώς και της αλληλοβοήθειας ως ανθρώπινης και φυσικής αρχής.
Ένα τέτοιο περιβάλλον, μια τέτοια παρουσία της ελευθερίας ως διαδικασίας,
απαιτεί έναν αδιάκοπο αγώνα για να είναι κανείς άνθρωπος. Επομένως, πρέπει να
είμαστε απαλλαγμένοι από οποια¬δήποτε αντίληψη της ελευθερίας ως ενός τελικού
σκοπού, μιας κατάστασης.47
Η ελευθερία που γίνεται αντιληπτή μ’ αυτόν τον τρόπο, δεν έχει όρια, ούτε μπορεί να στηριχθεί σ’ ένα πρόγραμμα για το μέλλον που τερματίζει τον αγώνα. Όντας αδιαχώριστος από την τυραννία της ιεραρχίας και της εξουσίας, ο πόθος να είναι κανείς ελεύθερος, ο αγώνας για να γίνει ελεύθερος, τώρα συνεχίζεται.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1.    Gabriel Moran, Present Revelation: In Quest of Religious Foundations, Herder and Herder, Ν. Υ., 1972, σελ. 119.
2.    Bookchin, Post-Scarcity Anarchism, Ramparts Press, San Francisco, 1971, σελ.
22.
3.    Moran, ό.π., σελ. 125-6.
4.    John Dewey, Art as Experience, Putnam, Ν. Υ., 1958, σελ. 122.  5. Fred Weinstein και Gerald M. Platt, The Wish To Be Free, University of California Press, Berkeley, California, 1973, σελ. 219.  6. Στο ίδιο, σελ. 210-20.
7.    Στο ίδιο, σελ. 220.
8.    Στο ίδιο, σελ. 221.
9.    Στο ίδιο.
10.    Christopher Lash, “The Emotions of Family Life”, The New York Re-view of Books, 27-11-1975, σελ. 37-42.
11.    Moran, ό.π., σελ. 72.
12.    Lash, ό.π., σελ. 42.
13.    Στο ίδιο, σελ. 39.
14.    Στο ίδιο, σελ. 40.
15.    Στο ίδιο.
16.    Chomsky, “Objectivity and Liberal Scholarship”, στο American Power and the New Mandarins, Pantheon, N.Y., 1969.
17.    Weinstein και Platt, ό.π., σελ. 224-5.
18.    Στο ίδιο, σελ. 225.
19.    Ίσως κάποιες διαδικασίες μοιάζουν να ολοκληρώνονται, αλλά δεν υπάρ-χουν λύσεις για την διαλεκτική της κοινωνικής ζωής. Πιό συγκε¬κριμένα, θεωρούμε την επανάσταση μια διαδικασία που δεν τελειώνει ποτέ. «Η επανάσταση ή υπάρχει στο πνεύμα του ατόμου ή δεν υπάρχει πουθενά. Αν αντιμετωπισθεί σαν να έχει ένα τέλος, δεν πρόκειται να αρχίσει ποτέ πραγματικά.» Ursula Le Guin, The Dispossessed, Harper & Row, Ν. Υ., 1974, σελ. 288-9.  20. Keith Melville, Communes in the Counter Culture: Origins, Theories, Styles of Life, Morrow, Ν. Υ., 1972, σελ. 114-43.
21.    Mumford, The Pentagon of Power, όπως παρατίθεται στην σελ. 58-59 στο βιβλίο του Judson Jerome, Families of Eden: Communes and the New Anarchism, Seabury Press, Ν. Υ., 1974.
22.    Rosabeth Moss Kanter, “Commitment and Social Organization: A Study of Commitment Mechanisms in Utopian Communities”, Ameri-can Sociological Review, τόμ. 33, τεύχος 4, 1968, σελ. 449-517.
23.    Rosabeth Moss Kanter, Commitment and Community: Communes and Utopias in Sociological Perspective, Harvard University Press, Cam-bridge, Mass. 1972.  24. David Black, “Commune Children”, New Times, τόμ. 6, τεύχος 9, 30-4-1976, σελ. 34.
25.    Jerome, ό.π., σελ. 58.
26.    Πέρσυ Μπυς Σέλλεϋ, Υπεράσπιση της Ποίησης, ελλ. μετ., εκδ. «Υ».  27. Goldman, Anarchism, 1910, όπως παρατίθεται στο Paul Berman, (εκδ.), Quotations from the Anarchists, Praeger, Ν.Υ., 1972, σελ. 28.  28. Jerome, ό.π., σελ. 254.
29.    Στο ίδιο, σελ. 256.
30.    Martin Duberman, Black Mountain: An Exploration in Community, Doubleday, Ν.  Υ., 1973. Τα άτομα που συμμετείχαν στο Μαύρο Βουνό συνεχίζουν να έχουν σχέσεις και να μυούν μεγάλο αριθμό ανθρώπων στις εμπειρίες της ζωής τους. Αν και το Μαύρο Βουνό έπαψε να υπάρ¬χει ως κοινωνικό καθεστώς ή κοινότητα, τα μέλη του άσκησαν σημα¬ντική επίδραση στην ποιότητα ζωής της ανθρωπότητας. Η μουσική, ο χορός, η τέχνη, η υφαντική, η ποίηση, η λογοτεχνία, τα δοκίμια, η τεχνολογία και οι βιοθεωρίες αυτών των ατόμων, ενεργοποίησαν εκα¬τομμύρια άτομα, όπως ακριβώς και αυτό το βιβλίο. Ανάμεσα σ’ αυτούς που συμμετείχαν στην εμπειρία του Μαύρου Βουνού ήταν οι: Josef και Anni Albers, Eric Bentley, John Cage, Robert Creeley, Merce Cun¬ningham, Buckminster Fuller, Paul Goodman, Charles Olson, Joel Oppenheimer, Arthur Penn, Charles Perrow, Robert Rauschenberg, Mary Caroline Richards, κ.ά.
31.    Jerome, ό.π., σελ. 270-1.
32.    Στο ίδιο, σελ. 235.
33.    Bendix, “Sociology and the Distrust of Reason”, American Sociologi-cal Review, Οκτ. 1970, τόμ. 35, τεύχος 5, σελ. 834.  34. Σέλλεϋ, ό.π.
35.    Στο ίδιο, σελ. 205-6.
36.    Bendix, ό.π., σελ. 834.
37.    Jerome, ό.π., σελ. 236. O Jerome εκθέτει ιδέες από το βιβλίο τού Book-chin, Post-Scarcity Anarchism, ό.π.
38.    Σούμαχερ, Το μικρό είναι όμορφο, ελλ. μετ., εκδ. Γλάρος.
39.    Jerome, ό.π., σελ. 237.
40.    Runkle, Anarchism Old and New, Delacorte, Ν. Υ., 1972, “Kropotkin’s Evolutionary Ethics”, σελ. 58-62.
41.    Στο ίδιο, σελ. 60-2.
42.    Kropotkin, Ethics, Origin and Development, Dial, N.Y., 1924, σελ. 97.
43.    Runkle, ό.π., σελ. 135.
44.    Μπακούνιν, «Οι Αρχές και η Οργάνωση της επαναστατικής Αδελφότη-τας», [εμπεριέχεται στο βιβλίο του Μπακούνιν, Η Επαναστατική Κατή-χηση, εκδ. Ελεύθερος Τύπος (υπό έκδοση)]. Για μια συζήτηση γύρω από την έννοια της ελευθερίας, βλ.  Aileen Kelley, “The Fatal Charm of the Millennium”, New York Review of Books, 22-1-1976, καθώς και την αλληλογραφία μεταξύ των David T. Wieck και Aileen Kelley στο New York Review of Books, 1-4-1976, σελ. 41.  45. Goldman, “The Place of the Individual in Society”, δεκαετία του 1930, όπως παρατίθεται στο Berman, ό.π., σελ. 162.
46.    Goldman, Anarchism, 1910, όπως παρατίθεται στο Berman, ό.π., σελ. 163.  47. Diane DiPrima, “Revolutionary Letter No. 47”, Revolutionary Letters, Etc., City Lights, San Francisco, 1971, σελ. 59.
ΕΚΛΕΚΤΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.    Bookchin, Post-Scarcity Anarchism, Ramparts Press, San Francisco, 1971, ιδίως σελ. 33-54 και 85-139.
2.    Ward, “The Organization of Anarchy”, σελ. 386-96, στο βιβλίο των Leonard I.
Krimerman και Lewis Perry, (εκδ.), Patterns of Anarchy, Doubleday, Ν. Υ., 1966.  3. Tolstoy, “The Three Questions”, Fables and Fairy Tales, μετάφραση Ann Dunnigan, New American Library, Ν. Υ., σελ. 82-8.  4. Ursula K. Le Guin, The Dispossessed, Harper & Row, Ν. Υ., 1974.  5. Tifft & Sullivan, “From Possessed Sociology to Anarchism: A Journey and Return from Exile”, σελ. 180-97 στο βιβλίο του Joseph W. DeBolt, (εκδ.), Ursula K. Le Guin: Voyager To Inner Lands and Outer Space, Kennikat Press, Port Washington, Ν.Υ., 1979.
6.    Σαμ Ντόλγκωφ, Οι Αναρχικές Κολλεκτίβες, ελλ. μετ., εκδ. Διεθνής Βιβλιοθήκη.
7.    Ivan Illich, Tools for Conviviality, Harper & Row, Ν.Υ., 1973.
8.    Ιβάν Ίλιτς, Οι Υλικές Ανάγκες του Ανθρώπου, ελλ. μετ., εκδ. Νησίδες.
9.    Duberman, Black Mountain, Dutton, Ν.Υ., 1972.
10.    Kropotkin, Ethics.
11.    Christie & Meltzer, The Floodgates of Anarchy, Kahn & Averill, Λονδίνο, 1979.
ΕΚΔΟΤΕΣ
Black Rose Books, 3934 St. Urbain, Montreal, Quebec, Canada Freedom Press, Angel Alley, 84B Whitechapel High Street, London E.1, U.K.
Free Life Editions, 41 Union Square West, N.Y. 10003, USA
Cienfuegos Press, Over The Water, Sanday, Orkney Islands, KW17 2BL, Scotland, U.K.
Black Thorn Books, 186 Willow Avenue, Somerville, Mass. 02144, USA
Jura Press, 417 King St., Newtown, Sydney, Australia
ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ & ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ
Anarchy, 37a Grosvenor Avenue, London, N5
Our Generation, Black Rose Books
Black Rose, Box 474 Somerville, Mass. 02144
Blach Flag/Cienfuegos Press Anarchist Review, Orkney
Freedom, Freedom Press
Open Road, Box 6135 Station G., Vancouver, B.C. Canada
Soil of Liberty, Box 7056, Powderhorn Station, Minneapolis, Minn. 55407
Black Star, Mil-SRAF, Box 92246, Milwaukee, Wisc. 53202
SRAF Bulletin, SRAFprint, Box 4091, Mountain View, California 94040
Against The Grain, Box 692, Old Chelsea Station, N.Y. 10011
Freespace Newsletter, 339 Lafayette, N.Y., 10012
Fifth Estate, 4403 Second Avenue, Detroit, Mich. 48201
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
Nicholas Walter, “Anarchism in Print: Yesterday and Today”, σελ. 147-68, στο βιβλίο των David E. Apter και James Joll, Anarchism Today, Doubleday, N.Y., 1972.
Robert Goehlert, “Anarchism: A Bibliography of Articles 1900-1975”, Political Theory, Φεβρ. 1976, σελ. 113-27.
Αναρτήθηκε από paint_it_black στις 11:58 π.μ. 
Ετικέτες Θεώρηση
0 σχόλια:
Ανάρτηση Σχολίου
Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση Αρχική σελίδα Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)